Wykroczenia przeciwko prawom pracownika określa dział trzynasty kodeksu pracy oraz niektóre ustawy szczególne, np. art. 22 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163 z późn. zm.) czy też art. 119-123 ustawy o promocji zatrudnienia. W pierwszej grupie wykroczeń przeciwko prawom pracownika zostały zawarte następujące czyny:
Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:
1) zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 kp powinna być zawarta umowa o pracę,
Wykroczenie można popełnić w obu postaciach winy. Pracodawca popełnia jedno wykroczenie bez względu na ilość umów cywilnoprawnych zawartych w miejsce stosunku pracy. Odpowiedzialność pracodawcy jest niezależna od tego czy pracownik wystąpił o ustalenie stosunku pracy czy też nie. Wykroczenie jest popełnione z chwilą zawarcia pierwszej umowy cywilnoprawnej.
2) nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
Zgodnie z art. 29 § 2 kp umowę o pracę zawiera się na piśmie. Elementy umowy o pracę określa § 1 przytoczonego przepisu. Czyn ten można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, i ma on charakter wykroczenia trwałego, gdyż do chwili potwierdzenia umowy na piśmie przez cały okres istnieje stan bezprawny.
3) wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy,
Wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy z rażącym naruszeniem przepisów prawa ma miejsce wówczas jeśli następuje wbrew dyrektywom art. 32 i następne kodeksu pracy. Przy czym naruszenie przepisów musi być rażące – a więc popełnione umyślnie. Jest to wykroczenie jednorazowe, które następuje z chwilą rozwiązania lub wypowiedzenia umowy o pracę z naruszeniem przepisów.
4) stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
Zamknięty katalog kar porządkowych zawiera art. 108 kodeksu pracy oraz przepisy szczególne. Wykroczeniem będzie więc stosowanie nie tylko kary porządkowej nieznanej ustawie, ale również kar łącznych. Wykroczeniem nie jest zaś wymierzenie kary przewidzianej przez prawo z naruszeniem przepisów (np. ukaranie po upływie terminu, bez wysłuchania pracownika itp.)
5) narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
Przepis odnosi się szeroko zarówno do czasu pracy jak i przepisów związanych z rodzicielstwem lub zatrudnieniem młodocianych. Należy więc przyjąć, że wykroczeniem będzie zarówno postępowanie pracodawcy zmierzające do przekroczenia normy dobowej czy tygodniowej czasu pracy jak i nie wypłacenie należności za pracę w godzinach nadliczbowych. Wykroczenie to można popełnić zarówno umyślnie jak i nieumyślnie.
6) nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
Powinność prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy wynika z art. 94 pkt. 9a kodeksu pracy. Szczegółowe zasady prowadzenia dokumentacji i akt osobowych określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 z późn. zm.). Zaniechanie w zakresie realizacji tego obowiązku stanowi wykroczenie. Wykroczenie z tego przepisu popełnia zarówno ten, kto nie prowadzi dokumentacji i akt osobowych, jak również ten, kto nie prowadzi tylko tej dokumentacji lub też tylko akt osobowych.
7) pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Powinność właściwego zabezpieczenia dokumentacji wynika z art. 94 pkt 9b kodeksu pracy. Powinność ta wynika również z przepisów szczególnych – np. rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie warunków przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców (Dz. U. Nr 32, poz. 284), jak również ustawy z dnia 14 lipca 1983 o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późn. zm.).
Pracodawca, który naruszył powyższe obowiązki może zostać ukarany grzywną od 1.000 zł do 30.000 zł.
Zobacz: Mobbing – co warto wiedzieć
Kolejna grupa wykroczeń przeciwko prawom pracownika została opisana w art. 282 i 283 kodeksu pracy.
Kto, wbrew obowiązkowi:
1) nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń,
2) nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu,
3) nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,
podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
Tej samej karze podlega, kto:
1) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników,
2) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,
3) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
4) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
5) wbrew obowiązkowi stosuje:
a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,
b) substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,
c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nieposiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,
6) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,
7) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,
8) utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,
9) bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia.