Osobami najbliższymi są małżonkowie, tj. osoby pozostające w związku małżeńskim w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, choćby orzeczono wobec nich separację (separacja nie powoduje rozwiązania związku). Do kategorii osoby najbliższej ustawodawca zaliczył również wszystkich wstępnych (dla „Kowalskiego” będą to jego rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itp.), zstępnych (a więc dla „Kowalskiego” będą to jego dzieci, wnuki, prawnuki itp.) oraz rodzeństwo.
Zobacz: Kodeks Rodzinny i opiekuńczy
Przez rodzeństwo rozumie się również rodzeństwo przyrodnie – posiadającego jednego wspólnego rodzica. Osobami najbliższymi są dla siebie także powinowaci w tej samej (tzn. takiej jak wstępni, zstępni i rodzeństwo) linii i stopniu. Przez powinowactwo rozumie się relację, jaka powstaje między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka (art. 26 krio). Relacja ta trwa mimo ustania małżeństwa. Powinowatymi w tej samej linii i stopniu są zatem dla jednego z małżonków rodzice, dziadkowie, dzieci i wnuki (oraz jeszcze dalsi krewni w linii prostej) drugiego małżonka, a także jego rodzeństwo.
Osobami najbliższymi są także osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonkowie. Są to zatem dla siebie nawzajem przysposabiający i jego małżonek oraz przysposobiony i jego małżonek. Osobami najbliższymi nie są natomiast wobec siebie przysposobiony i krewni przysposabiającego ani przysposabiający i krewni przysposobionego.
Trudności budzi natomiast zdefiniowanie kręgu osób pozostających we wspólnym pożyciu. Niewątpliwie chodzi to o sytuację faktyczną, zbliżoną swoimi relacjami do sytuacji małżonków. Niezbędne wydaje się zatem występowanie trzech więzi: fizycznej, psychicznej i gospodarczej, a takie więzi faktycznie mogą łączyć nie tylko konkubentów, ale i osoby tej samej płci.
Zobacz: Kiedy można wnieść kasację
Status osoby najbliższej dla oskarżonego powoduje powstanie po stronie tej osoby konkretnych uprawnień procesowych. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.
Status osoby najbliższej ogranicza również organy procesowe w zakresie prawa materialnego. W przypadku tzw. przestępstw względnie wnioskowych ściganie sprawcy uzależnione jest od wniosku pokrzywdzonego, dla którego jest on osobą najbliższą (np. art. 177 § 3), do znamion niektórych przestępstw należy działanie na szkodę osoby najbliższej (np. art. 207 § 1 i 209 § 1), a pewna grupa przepisów z relacją bliskości łączy podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 2 pkt 3) lub niepodlegania karze (art. 233 § 3 lub 240 § 3).