Przepisy polskiego prawa przewidują niejako dwa rodzaje podsłuchu, tj. podsłuch procesowy i pozaprocesowy, zwany podsłuchem operacyjnym.
Kiedy podsłuch procesowy?
Podsłuch procesowy uregulowany jest w rozdziale 26 kodeksu postępowania karnego. Oznacza, najogólniej rzecz ujmując kontrolę i utrwalanie, zatem nagrywanie treści rozmów telefonicznych, ale także może dotyczyć utrwalania przy użyciu środków technicznych treści innych rozmów lub przekazu informacji, w tym przesyłanych pocztą elektroniczną.
Celem tego rodzaju podsłuchu jest wykrycie i uzyskanie dowodów dla toczącego się postępowania lub przeciwdziałanie popełnieniu nowego przestępstwa.
Jako, że jest to instytucja, która dotkliwie ingeruje w sferę praw obywatelskich ustawodawca poddał ją kontroli sądu. Oznacza to, że podsłuch może być zastosowany po wydaniu postanowienia przez sąd, postanowienie wydawane jest na wniosek prokuratora, po formalnym wszczęciu postępowania. Przy czym nie jest istotne czy postępowanie toczy się przeciwko konkretnej osobie, czy też w sprawie.
Prawo przewiduje uprawnienia prokuratora do zarządzenia podsłuchu bez uprzedniego uzyskania zgody sądu. Dotyczy to jednak sytuacji nagłych, wyjątkowych tzw. sytuacji nie cierpiących zwłoki, kiedy z obawy o utratę ważnej informacji zachodzi potrzeba pilnego działania.
Jednak, podkreślić trzeba, iż także i w tym wypadku by można było nagrane materiały wykorzystać konieczne jest zatwierdzenie decyzji prokuratora przez sąd. Wniosek o zatwierdzenie prokurator powinien złożyć do sądu w terminie 3 dni od zarządzenia kontroli. Jeśli sąd nie podzieli decyzji prokuratora, a ma na to 5 dni, nie zatwierdzi jego postanowienia musi zarządzić zniszczenie utrwalonych zapisów, których nie można w żaden legalny sposób wykorzystać.
Podsłuch procesowy może być stosowany zarówno wobec podejrzanego (oskarżonego), czyli osoby, której formalnie postawiono zarzuty, pokrzywdzonego, ale także, co warto podkreślić wobec każdej innej osoby, która może kontaktować się, czy też mieć związek potencjalnym sprawcą. Podsłuchem można objąć jednego lub kilku abonentów telefonicznych.
Zobacz: Postępowanie przed sądem
Nie bez znaczenia jest także, iż podsłuch może być stosowany jedynie w ściśle określonej, wymienionej szczegółowo kategorii spraw, dotyczy to najcięższych przestępstw takich jak:
- zabójstwo,
- wymuszenie,
- rozbójnicze,
- rozbój,
- łapownictwo,
- płatna protekcja,
- handel ludźmi,
- szpiegostwo.
Od podsłuchu procesowego należy odróżnić tzw podsłuch operacyjny, który prowadzony jest poza formalne toczącym się procesem. Ten rodzaj podsłuchu może być stosowany w szczególności przez Policję, UOP, Straż Graniczną, ABW. Zasady stosowania tego rodzaju kontroli unormowane są każdorazowo w ustawach o tych służbach.
Podsłuch operacyjny
Celem podsłuchu operacyjnego jest uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów, w szczególności w postaci treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych np. wiadomości SMS. Jeśli w drodze podsłuchu operacyjnego uzyskane zostaną dowody mogą być podstawą do wszczęcia postępowania karnego, w przeciwnym wypadku materiały, które niezwierającą dowodów podlegają zniszczeniu, po upływie dwóch miesięcy od zakończenia kontroli.
Także, i w zakresie kontroli operacyjnej na jej zastosowanie wymagana jest zgoda sądu, w tym wypadku wniosek składa, jeśli chodzi o policję Komendant Stołeczny Policji lub Komendant Wojewódzki, po uprzednim uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora.
Zarówno podsłuch procesowy, jak i operacyjny może dotyczyć telefonu prywatnego, jak i wykorzystywanego w miejscu pracy, co automatycznie rodzi niebezpieczeństwo, iż podsłuch może dotknąć wiele zupełnie przypadkowych osób, które korzystają z podsłuchiwanych urządzeń. Możliwość stosowania obu form podsłuchu jest limitowana czasowo. Z zasady może być stosowany przez okres trzech miesięcy, jednak w szczególnych przepadkach może być przedłużony na okres najwyżej dalszych trzech miesięcy
Od możliwości stosowania podsłuchu przez rożne organy państwa odróżnić należy formę prywatnego gromadzenia dowodów przy użyciu środków technicznych stosowany w życiu codziennym, zwykle przez zwaśnione strony procesu np. skłóconych małżonków. Taśma czy inny nośnik informacji zawierająca tego rodzaju zapisy z utrwaloną na nim rozmową może - w niektórych przypadkach - stanowić dowód w sprawie karnej, którego wartość, wiarygodność, w każdym przypadku podlega indywidualnej ocenie przez organ prowadzący postępowanie, czy też przez sąd.
Zatem, jak pokazuje rzeczywistość stosowanie podsłuchu, a zawłaszcza jego późniejsze legalne wykorzystanie uzależnione jest od spełnienia określonych ściśle warunków. Nie jest możliwe, wbrew powszechnej opinii jego wykorzystanie w każdej sprawie, co więcej wykorzystanie go w inny sposób niż przewidziany w ustawie może narazić osoby, które tego dokonują na odpowiedzialność karną.
Zobacz serwis: Śledztwo i dochodzenie