W wypadkach niecierpiących zwłoki oględzin dokonuje policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora. W sytuacjach, gdy podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci dotyczy osoby już zmarłej możliwe jest również wyjęcie zwłok z grobu (tzw. ekshumacja).
Nawiązując do powyższych uwag należy wskazać, iż podstawową zasadą kryminalistyki jest to, aby oględzin zwłok dokonywać na miejscu zdarzenia a do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu niczego nie ruszać, w szczególności nie przemieszczać zwłok lub nie poruszać ich (można to robić tylko w wyjątkowych przypadkach). Tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki ustawa zezwala na dokonanie oględzin przez policję - z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora.
Otwarcia zwłok (czyli tzw. sekcji zwłok) dokonuje biegły w obecności prokuratora albo sądu. W razie potrzeby przy tej czynności może być obecny lekarz, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. Należy wskazać, iż sąd jest obecny przy takiej czynności wówczas, gdy potrzeba oględzin oraz otwarcia zwłok wystąpiła w toku postępowania sądowego.
Z oględzin oraz sekcji zwłok sporządza się protokół, zaś z czynności badań biegłego sporządza on opinię, która jest (może być) dowodem w sprawie.
Z uwagi na fakt, iż ekshumacja zwłok ma oczywiste powiązanie z medycyną należy wskazać, iż do ekshumacji zarządzonej przez prokuratora nie ma zastosowania zakaz jej przeprowadzenia przed upływem 2 lat od dnia zgonu, jeżeli śmierć osoby nastąpiła na chorobę zakaźną określony w art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 1972 r., nr 47, poz. 298 z późn. zm.).
W ślad za komentarzem J. Bratoszewskiego, L. Gardockiego, Z. Gostyńskiego, Stanisława M. Przyjemskiego, R.A Stefańskiego oraz S. Zabłockiego „Kodeks postępowania karnego – komentarz” (kom. do art. 209 KPK, wyd. ABC 1998, tekst w LEX 2010) należy wskazać, iż istnieją ustalone mechanizmy prowadzenia ekshumacji zwłok.
Zobacz serwis: Śledztwo i dochodzenie
Ekshumacja zwłok powinna zatem odbywać się w ściśle określonym czasie: w wczesnych godzinach rannych podczas chłodnej pory roku (w okresie od 16 października do 15 kwietnia). O zamierzonej ekshumacji należy zawiadomić właściwego rejonowego (miejskiego, dzielnicowego) inspektora sanitarnego, który wykonuje nadzór nad ekshumacją oraz może zezwolić na wykonanie ekshumacji w innym czasie, przy zachowaniu ustalonych przez niego środków. Przy ekshumacji powinny być obecne tylko osoby bezpośrednio zainteresowane.
Zgodnie z treścią § 31 Rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 20 października 1972 r. w sprawie urządzania cmentarzy, prowadzenia ksiąg cmentarnych oraz chowania zmarłych (Dz. U 1972, poz. 77, nr 299) zwłoki ekshumowane przed upływem mineralizacji powinny być wydobyte wraz z trumną, którą bez otwierania na czas przewozu w obrębie kraju należy umieścić w skrzyni szczelnie wybitej blachą. Na miejscu ponownego pochowania trumnę należy wydobyć ze skrzyni i pochować bezzwłocznie na cmentarzu bez jej otwierania.
Z kolei W razie ekshumacji wykonywanej po upływie okresu mineralizacji wydobyte szczątki wraz z resztkami trumny należy umieścić w nowej trumnie. O zamierzonej ekshumacji na cmentarzu komunalnym powinien być zawiadomiony zarząd tego cmentarza, a na cmentarzu wyznaniowym - właściwa jednostka wyznaniowa.
Zobacz serwis: Postępowanie dowodowe