Wnioski dowodowe zgłaszane przez strony
Procedura oddalenia wniosku dowodowego dotyczy naturalnie wniosków dowodowych zgłaszanych przez stronę. Należy wskazać, iż oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia wydawanego przez organ prowadzący postępowanie (odpowiednio prokuratora lub sąd) i jest to decyzja niezaskarżalna zażaleniem, która każdorazowo musi być uzasadniona. Podkreślenia wymaga fakt, iż brak możliwości zaskarżenia takiego postanowienia nie oznacza, iż może być ono całkowicie dowolne, albowiem podlegać ono będzie kontroli w toku procesu na etapie wyższej instancji. Chodzi o to, że sąd może uwzględnić wnioski dowodowe uprzednie oddalone przez prokuraturę w postępowaniu przygotowawczym, natomiast w razie gdy to sąd pierwszej instancji oddala wniosek dowodowy to słuszność tej decyzji można podważać w apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji.
Należy mieć również na uwadze zasadę, zgodnie z którą fakt oddalenia danego wniosku dowodowego nie oznacza, iż nie będzie mógł on być uwzględniony w przyszłości (i to nawet przez ten sam organ, który uprzednio wniosek ten oddalił). Jest to naturalną konsekwencją tego, że w miarę jak w sprawie zbierany jest materiał dowodowy i ustalane są okoliczności sprawy, może zaistnieć nowa sytuacja, w której zachodzi konieczność przeprowadzenie dowodu uprzednio zbytecznego.
W odniesieniu do przyczyn oddalenia wniosku dowodowego, należy wskazać iż przepis art. 170 Kodeksu postępowania karnego przewiduje 5 przesłanek uzasadniających taką decyzję organu prowadzącego postępowanie:
1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne
2) okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy
3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności
4) dowodu nie da się przeprowadzić
5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania
Niedopuszczalność przeprowadzenia dowodu
Wskazany powyżej katalog przyczyn jest zamknięty. W odniesieniu do pierwszej przesłanki oddalenia wniosku dowodowego, tj. niedopuszczalność przeprowadzenia danego dowodu wskazać należy iż istnieją w procedurze karnej tzw. zakazy dowodowe. Wskazane zakazy mogą być bezwzględne (tj. tego typu, iż nigdy nie mogą być przeprowadzone dane dowody) lub względne (aby dowód mógł być przeprowadzony muszą zaistnieć pewne szczególne przesłanki. Przepisy procedury karnej określają i wskazują jakie obowiązują zakazy dowodowe.
Przykładowo zakazem dowodowym bezwzględnym jest zakaz przesłuchania obrońcy co do faktów o jakich dowiedział się prowadząc sprawę lub udzielając poradę oraz zakaz przesłuchania duchownego na okoliczność faktów, o których dowiedział się udzielając spowiedzi (tajemnica spowiedzi). Wśród zakazów względnych znajduje się tajemnica państwowa, służbowa, które wiążą daną osobę, chyba że zostanie z niej zwolniona przez odpowiedni podmiot.
Zobacz również: Jak napisać wniosek dowodowy
Okoliczność która nie ma znaczenia
W odniesieniu do przesłanki drugiej, wskazać należy iż wniosek dowodowy można oddalić z 2 przyczyn: tego, iż okoliczność nie ma znaczenia dla okoliczności sprawy oraz, iż okoliczność jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy. Należy wskazać, iż istnieje reguła nakazująca nie oceniać znaczenia dowodu przed jego przeprowadzeniem (tzw. zakaz antycypacji dowodu), stąd też oddalenie wniosku dowodowego na tej podstawie, iż okoliczność nie ma znaczenia dla sprawy może nastąpić wyjątkowo, w sytuacji oczywistości tej sytuacji. Z kolei brak konieczności przeprowadzania dowodów na okoliczność już udowodnioną ma sprzyjać ekonomice i szybkości procesu karnego.
Dowód jest nieprzydatny
W odniesieniu do trzeciej przesłanki oddalenia wniosku dowodowego, należy wskazać iż jego ustanowienie przez ustawodawcę również spowodowane było chęcią zapobieżenia przewlekłości procesu i zapewnieniu mu dynamicznego charakteru. Chodzi o naturalną i logiczną zasadę, w myśl której jeśli za pomocą danego dowodu nie da się udowodnić tezy proponowanej przez wnioskodawcę, to jego przeprowadzanie nie ma sensu. Należy wskazać jednak, iż organy stosując tę regułę zobowiązane są zachować szczególną ostrożność, w tym znaczeniu iż muszą ocenić czy dany dowód może być przydatny do stwierdzenia innych okoliczności w procesie (wówczas sąd na te okoliczności może go dopuścić z urzędu). Dodatkowo należy wskazać, iż zgodnie o orzecznictwem Sądu Najwyższego nie powinno się stosować tej przesłanki w odniesieniu do dowodów mających wykazać alibi oskarżonego, gdyż naruszać to może jego prawo do obrony (tak wyrok SN z dnia 4 lutego 2003 r., V KK 88/02, niepubl.)
Dowodu nie da się przeprowadzić
W odniesieniu do przesłanki czwartej należy wskazać, iż przesłanka braku możliwości przeprowadzenia danego dowodu dotyczy sytuacji, gdy nie jest to faktycznie (fizycznie) możliwe. Przykładowo nie jest możliwe przesłuchanie świadka, który nie żyje albo przeprowadzenie dowodu z nagrania monitoringu danego pomieszczenia w sytuacji, w której taśma z nagraniem jest uszkodzona.
Wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania
W odniesieniu do piątej przesłanki oddalenia wniosku dowodowego (dotyczącej konieczności zapobiegania przewlekłości procesu) należy wskazać, iż jest to przesłanka budząca najwięcej kontrowersji. Wynika to z faktu, iż sąd podejmując decyzję o oddaleniu danego wniosku dowodowego de facto dokonuje tym samym jego oceny, bo wskazuje iż nie przyniesie on dla procesu nic oprócz jego niepotrzebnego przedłużenia.
Można jednakże wyobrazić sobie sytuacje życiowe, w których skorzystanie z wskazanej przesłanki zabezpieczy proces przed jego sztucznym wydłużeniem. Przykładowo można sobie wyobrazić sytuację, w której w przypadku zaistniałego na drodze wypadku samochodowego oskarżony (w podeszłym wieku) zgłosiłby wniosek o ustalenie statystyki wypadków drogowych w kraju pod kątem ustalenia wieku sprawców próbując tym samym wykazać, iż generalnie winę ponosi młody wiekiem pokrzywdzony bo zasadą generalną jest, iż młodzi ludzie jako niedoświadczeni kierowcy powodują więcej wypadków.
Zobacz również serwis: Sprawy karne