Podstawa prawna i podstawowe reguły
Podstawowe zasady dotyczące kwestii wieku sprawcy zostały uregulowane w art. 10 Kodeksu karnego (dalej: k.k.), z którego wynika, że na podstawie przepisów ustawy karnej odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat (art. 10 § 1 k.k.). Nie oznacza to jednak, że jest to jedyny warunek dotyczący kwestii wieku sprawcy.
Niniejsza problematyka komplikuje się wraz z kolejnymi regulacjami ustawy karnej. Otóż ustawodawca wytypował szczególne czyny zabronione, za których popełnienie może odpowiadać nieletni, który ukończył 15 lat, przy czym okoliczności sprawcy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Do tych czynów, zgodnie z art. 10 §2 k.k. zalicza się:
- zamach na życie Prezydenta (art. 134 k.k.),
- zabójstwo (art.148 § 1, 2 lub 3 k.k.),
- ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156 § 1 lub 3 k.k.),
- spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń (art. 163 § 1 lub 3 k.k.),
- piractwo (art.166 k.k.),
- katastrofę (art. 173 § 1 lub 3 k.k.),
- zgwałcenie (art. 197 § 3 lub 4 k.k.),
- czynną napaść (art. 223 § 2 k.k.),
- wzięcie zakładnika (art. 252 § 1 lub 2 k.k.) oraz
- rozbój (art. 280 k.k.).
Jednocześnie należy pamiętać, że w powyższych przypadkach, orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo. Co do powyższych czynów sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 10 § 3 k.k.).
Kolejną sytuacją będzie wiek sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, lecz nie ukończył lat 18. W takim przypadku, zgodnie z treścią art. 10 § 4 k.k., sąd stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich zamiast wymierzenia kary. Jest jednak warunek, a mianowicie okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Osoba nieletnia lub młodociana
Zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 115 § 10 k.k. jako młodocianego należy rozumieć sprawcę, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji nie ukończył 24 lat. Istotnym jest aby obie wskazane przesłanki wystąpiły łącznie.
W przypadku osób nieletnich lub młodocianych, sąd wymierzając karę kieruje się przede wszystkim tym, aby wychować sprawcę. Jednocześnie w przypadku sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, sąd nie orzeka kary dożywotniego pozbawienia wolności (art. 54 § 1 i 2 k.k.). Nadto dozwolone jest zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec młodocianego, jeżeli ma to być element wychowania sprawcy (art. 60 § 1 k.k.). W tym miejscu należy również zwrócić uwagę, iż ustawodawca dopuszcza możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary w stosunku co do młodocianego sprawcy, wymierzając jednocześnie okres próby wynoszący od 2 do 5 lat (art. 70 § 2 k.k.).
Wobec młodocianego sprawcy, który popełnił przestępstwo umyślne obowiązkowo orzeka się dozór kuratora (art. 73 § 2 k.k.).
Polecamy serwis: Prawo karne