Na czym polega wyłudzenie kredytu?
Zgodnie z treścią art. 297§1 Kodeksu karnego (dalej k.k.) ten, kto to, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Natomiast przestępstwo doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem poprzez wprowadzenie w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania zostało określone w art. 286§1 Kodeksu karnego. Zgodnie z wolą ustawodawcy przewidziana za nie kara to pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Sprawca wyłudzenia kredytu zwykle realizuje znamiona obu wspomnianych przepisów. Zgodnie z regulacjami kodeksowymi skutkuje to skazaniem tylko za jedno przestępstwo jednak w kwalifikacji prawnej czynu sąd przytacza wszystkie naruszone przepisy. Karę zaś wymierza się na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą sankcję.
Zobacz również serwis: Kredyty
Przedawnienie wykonania kary
Zwrócić należy też uwagę, że jeśli doszłoby do skazania za czyn zakwalifikowany z art. 286§1 k.k., to ewentualne przedawnienie wykonania kary nastąpi, zgodnie z art. 103 Kodeksu karnego, dopiero wtedy, gdy od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynie 30 lat. W przypadku skazania wyłącznie za czyn z art. 297§1 kk. Przedawnienie wykonania kary wynosi „jedynie” 15 lat. Przedawnienie natomiast „karalności” tzn. ścigania za dane przestępstwo w przypadku czynów z art. 297§1 kk. i z art. 286§1 k.k. wynosi lat 15.
W art. 297 k.k. poza spenalizowaniem wspomnianego oszustwa bankowego ustawodawca przewidział także klauzulę niepodlegania sprawcy karze (§3) zgodnie z którą ten, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.
Przedmiotem ochrony art. 297§1 k.k. jest w ogólności rzetelność obrotu gospodarczego a w szczególności instytucje takie jak: kredyt, pożyczka pieniężna, poręczenie, gwarancja, akredytywa, dotacja, subwencja, potwierdzenie przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektroniczny instrument płatniczy oraz zamówienie publiczne.
Zobacz również: Jaka kara grozi osobie pomagającej w dokonaniu przestępstwa?
Strona przedmiotowa omawianego występku polega na przedłożeniu przez sprawcę - działającego w celu uzyskania dla siebie lub dla kogoś innego określonych w przepisie świadczeń - podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu, albo nierzetelnego pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego finansowania, instrumentu płatniczego lub zamówienia.
Czy z art. 297§1 k.k. przestępstwem formalnym. Oznacza to, że aby go dokonać, nie jest potrzebne wystąpienie jakiegokolwiek skutku. Zachowanie sprawcy może polegać tylko na działaniu tj. wspomnianym „przedkładaniu”.
Wyłudzenie kredytu w praktyce
W praktyce osobie której przedstawiono zarzut z art. 297§1 k.k. niekoniecznie jednocześnie równocześnie stawia się zarzut z art. 286 k.k. Ten ostatni czyn ma miejsce wówczas gdy kredytobiorca zaciąga kredyt już ze z góry powziętym zamiarem niespłacenia tegoż kredytu. Jedną z przesłanek kluczowych dla decyzji o przedstawieniu lub nieprzedstawieniu zarzutu wyłudzenia z art. 286 k.k. jest ocena sytuacji majątkowej kredytobiorcy. Ten bowiem, kto zaciąga kredyt nie posiadając żadnego źródła dochodów ani majątku albo znajdując się w krytycznej sytuacji finansowej na skutek utraty płynności finansowej, najczęściej wie, że kredytu nie spłaci. Sądy, zgodnie z powszechnie aprobowaną linią orzeczniczą uznają, że „jeżeli w trakcie starań o kredyt sprawca miał możliwość spłacenia go, a w przyszłości nastąpiły zdarzenia obiektywne, które załamały rentowność kredytowanego przedsiębiorstwa, to może to być wskazówka, że brak spłaty kredytu nastąpił bez wcześniejszego złego zamiaru sprawcy”
Zobacz również: Kiedy zapłacisz za zakupy dokonane skradzioną kartą?
Sam fakt posłużenia się podrobionym dokumentem przez sprawcę, zwłaszcza sprawcę posiadającego majątek, nie może oznaczać więc niejako „automatycznie” zamiaru niespłacenia wierzytelności ale jedynie to na przykład, że osobie tej pilnie potrzebny był „szybki” kredyt, bez związanych z jego uzyskaniem czasochłonnych formalności, albo też że posiada wierzytelności u innych podmiotów co może wpływać na ocenę jego wiarygodności jako kredytobiorcy itp. Takie więc zachowanie stanowić więc będzie omawiany występek z art. 297§1 kk.
Zgodnie z definicją ustawową zawartą w art. 115 § 14 dokument to każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.
Dokument podrobiony to taki, który nie pochodzi od tej osoby, w której imieniu został sporządzony. Dokumentem przerobionym jest dokument autentyczny w którym w sposób nieuprawniony wprowadzono zmiany polegające na usunięcie fragmentu tekstu pierwotnego i zastąpienie go innym, uczynienie w dokumencie autentycznym skreśleń lub uzupełnień, dokonano zmiany jego kształtu lub wielkości.
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Dokument poświadczający nieprawdę to taki, który zawiera nieprawdziwe informacje a został wystawiony przez funkcjonariusza publicznego lub inną uprawnioną osobę. Dokument nierzetelny to dokument, którego treść zawiera nieprawdziwe informacje lub mogące wprowadzać w błąd przemilczenia.
Pojęcie „oświadczenia” powinno być rozumiane zgodnie ze znaczeniem znanym z języka potocznego. Jest to więc wypowiedź osoby, która oświadcza coś we własnym imieniu. Oświadczenie nierzetelne to nie tylko oświadczenie wprost kłamliwe, lecz także oświadczenie niepełne lub mogące wprowadzić w błąd.
W przypadku czynu z art. 297§1 kk. karalna jest wyłącznie forma pisemna takiego oświadczenia. Jeżeli jednak na skutek nierzetelnego oświadczenia ustnego dojdzie np. do przyznania kredytu, to możliwa będzie odpowiedzialność sprawcy za oszustwo na podstawie art. 286§1 k.k.
Charakterystyka świadczeń podlegających ochronie prawno – karnej z art. 297§1 k.k.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz.665 z późn. zm.) „przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.”
Gwarancja bankowa (art. 81 Prawa bankowego) to jednostronne zobowiązanie banku - gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, bank udzielający gwarancji wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji – bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.
Pożyczką zgodnie z art. 720 kodeksu cywilnego jest to umowa, na mocy której jedna ze stron zobowiązuje się przenieść na własność drugiej strony umowy określoną sumę pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a strona biorąca pożyczkę zobowiązuje się do ich zwrotu.
Dotacje oraz subwencje to bezzwrotne wydatki z budżetu (państwa, samorządu, instytucji międzynarodowej) na określony cel.
Zobacz również: Kredyt i pożyczka to nie to samo
Zamówieniem publicznym – zgodnie z art. 2 pkt 13 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2004 r. nr 19 poz.177 z późn. zm.). są umowy odpłatne zawierane miedzy zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane finansowane z środków publicznych.
Warto wspomnieć też, że zdaniem doktryny i orzecznictwa „na zaistnienie przestępstwa oszustwa kredytowego wystarczy, że starający się o kredyt przedstawi choć jeden fałszywy lub stwierdzający nieprawdę dokument, choć jedno nierzetelne oświadczenie. Podmiotem przestępstwa o którym mowa może być również osoba udzielająca poręczenia. Zatajone bądź zniekształcone informacje o sytuacji majątkowo – osobistej oskarżonych miały istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji kredytowej, stanowiąc jedną z istotnych przesłanek przyznania świadczenia, o którym mowa, a biorąc pod uwagę, ze przestępstwo miało charakter formalny –nawet zaistnienie rzeczywistej szkody dla jej zaistnienia nie stanowi warunku odpowiedzialności karnej”. Poza tym „w przypadku przedłożenia nierzetelnych dokumentów w imieniu organu kolegialnego, np. zarządu spółki, odpowiedzialność z art. 297 1k.k. ponosić będzie nie tylko osoba podpisująca dokument, ale również wszyscy członkowie zarządu spółki, którzy podjęli uchwałę np. o przekazaniu bankowi nierzetelnych danych o kondycji finansowej spółki ”. Co ważne: „ za przestępstwo z art. 297 1 k.k. odpowiada nie tylko sam starający się o kredyt dla siebie, który przedkłada bankowi stwierdzający nieprawdę dokument w celu uzyskania tego kredytu, ale także inna osoba, w tym i taka, która z mocy odrębnej umowy zawiera, jak sprzedawca towaru zbywalnego w systemie sprzedaży ratalnej, umowę kredytową z nabywcą tego towaru, jeżeli przedkłada ona następnie bankowi dokument stwierdzający nieprawdę lub podobne oświadczenie pisemne bez którego ów kredyt, według stosunku łączącego sprzedawcę z bankiem, nie zostałby udzielony, choćby sama umowa kredytowa została sporządzona prawidłowo, a dokumenty przedkładane przez nabywcę towaru, niezbędne do jej zawarcia, były rzetelne”.
Zobacz również: Czy bank może sprzedać kredyt bez zgody kredytobiorcy?
Obowiązek zawiadomienia
Kodeks karny w art. 297§2 przewiduje jednocześnie odpowiedzialność osoby, która wbrew obowiązkowi, który na tej osobie ciąży – nie powiadomiła właściwego organu lub instytucji o powstaniu okoliczności mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji subwencji lub zamówienia publicznego. Przez „właściwy organ lub instytucję” rozumie się podmiot, który przyznał finasowanie. Obowiązek taki obejmuje pracownika tego podmiotu , wynikając z wiążących go regulacji prawnych, służbowych, regulaminowych. Obowiązek ten dotyczyć może osoby niezatrudnionej – ale zainteresowanej w uzyskaniu zamówienia publicznego, wynikając z dokumentów przedstawionych mu do wypełnienia.
Ja wyżej wspomniano, w art. 297§3 k.k. ustawodawca zawarł klauzulę niekaralności wobec sprawcy, który po popełnieniu przestępstwa a przed wszczęciem postępowania karnego w tej sprawie dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego (kredytu, gwarancji kredytowej), zrezygnował z zamówienia publicznego lub dotacji, albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego. Określenie „zapobiegł wykorzystaniu” oznaczać może przykładowo: niepodjęcie wykorzystanego kredytu lub jego zwrot przed wykorzystaniem, niewykorzystanie udzielonej gwarancji kredytowej dotacji lub subwencji, rezygnację z realizacji przyznanego zamówienia publicznego. Dla skorzystania z dobrodziejstwa tego przepisu nie jest natomiast konieczne powiadomienie o fakcie popełnienia przestępstwa organów ścigania.
Zobacz również serwis: Prawo karne