- Z czego wynika konieczność zmian
- Pismo do Marszałek Sejmu
- Odpowiedź Marszałek Sejmu
- Ostateczna odpowiedź Marszałek Sejmu
Z czego wynika konieczność zmian
Dziś obywatel może dochodzić od państwa w trybie karnym odszkodowania czy zadośćuczynienia tylko za niesłuszne zatrzymanie, aresztowanie czy skazanie. Nie ma zaś prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia za oczywiście niesłuszne postawienie zarzutów czy oskarżenie.
Możliwa jest wprawdzie droga cywilna, ale jest ona nieefektywna. Trzeba w niej wykazać bezprawność niesłusznego zarzutu czy oskarżenia - co nie jest łatwe. A niemożność dochodzenia takich roszczeń w postępowaniu karnym jest niezgodna ze standardami konstytucyjnymi.
"Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw” – głosi art. 77 Konstytucji. W ocenie Rzecznika przepis ten daje szeroką podstawę do dochodzenia odszkodowania za taką szkodę.
Dlatego RPO uznawał niemożność dochodzenia na gruncie Kpk roszczeń z tytułu niezasadnych zarzutów lub niesłusznego oskarżenia za niezgodną ze standardami konstytucyjnymi i zasadą demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji). A jednostka w relacji z władzą nie powinna ponosić na zasadzie ryzyka negatywnych konsekwencji jej niesłusznych lub niezgodnych z prawem działań.
Osoba, której przedstawiono zarzuty lub wobec której wniesiono akt oskarżenia - nawet jeśli nie została pozbawiona wolności - często ponosi dotkliwe straty. Mogą się one wiązać np. z utratą klientów lub zaufania społecznego koniecznego do pełnienia funkcji lub wykonywania zawodu.
11 stycznia 2019 r. RPO wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie inicjatywy legislacyjnej w tej sprawie. Nie doczekał się odpowiedzi ministra. Dlatego 10 lipca 2020 r. wystąpił o to do Senatu.
Projekt taki Senat przyjął 19 lutego 2021 r. Przewiduje on wprowadzenie nowej instytucji - odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego oskarżenia lub przedstawienia zarzutów (druk senacki nr 239). Zakłada także przywrócenie 3-letniego terminu przedawniania roszczeń odszkodowawczych względem Skarbu Państwa wynikających z Kodeksu postępowania karnego. Obecnie, od kwietnia 2016 r., okres ten wynosi rok.
Pismo do Marszałek Sejmu
- Z informacji dostępnej na stronie internetowej Senatu RP wynika, że projekt został 22 marca 2021 r. skierowany do Sejmu, lecz do dziś nie nadano mu numeru druku sejmowego – wskazał Marcin Wiącek marszałek Elżbiecie Witek. Poprosił o informacje co do projektowanego terminu początku prac w Sejmie.
Proponowane rozwiązanie, oprócz funkcji kompensacyjnej, będzie spełniać także funkcję prewencyjno-wychowawczą. Organy państwa przed postawieniem jednostki w stan oskarżenia będą zobowiązane zważyć, czy ewentualnym następstwem nie będzie konieczność odpowiedzialności odszkodowawczej.
- Projekt zmian w Kodeksie postępowania karnego dotyczy istotnego problemu społecznego, co czyni zasadnym podjęcie przez Sejm prac nad zawartymi w nim propozycjami – podkreśla RPO.
Odpowiedź Marszałek Sejmu
Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego przed nadaniem mu dalszego biegu został skierowany do opinii Biura Legislacyjnego, Biura Analiz Sejmowych oraz do konsultacji z Radą Dialogu Społecznego - co oznacza, że dalsze prace będą musiały brać pod uwagę wyniki pozyskanych opinii i stanowisk.
Jednocześnie należy zauważyć, że zgodnie z deklaracją wnioskodawców zawartą w uzasadnieniu, projekt spowoduje wzrost wydatków budżetu państwa.
Przytoczone w uzasadnieniu do projektu ustawy dane za lata 2000-2018 wskazują, że w skali roku łączna wysokość zasądzonych odszkodowań z powodu skazania wynosiła 625 562 zł, a z powodu tymczasowego aresztowania - 4 080 141 zł. Z kolei w tym samym okresie w skali roku łączna wysokość zasądzonych
zadośćuczynień z powodu skazania wynosiła 985 192 zł, a z powodu tymczasowego aresztowania wynosiła 9 298 475 zł.
Przytoczone wyżej skutki finansowe wykonania projektu ustawy muszą być brane pod uwagę na każdym etapie postępowania ustawodawczego i mają wpływ na prędkość i kolejność procedowania ustawy.
Ostateczna odpowiedź Marszałek Sejmu
W odpowiedzi na pismo z dnia 28 października 2022 r. (II.513.1.2016.PZ) dotyczące podjętej w dniu 19 lutego 2021 r. przez Senat RP uchwały w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (druk senacki nr 239), uprzejmie informuję, że ustalając kalendarz prac legislacyjnych, jednym z istotnych kryteriów uwzględnianych przy' jego tworzeniu jest sposób oddziaływania rozwiązań zaproponowanych w danym przedłożeniu na budżet państwa.
W odniesieniu do przedmiotowego projektu w Ocenie Skutków Regulacji wskazano na negatywne skutki dla budżetu państwa. Jak zapisano w OSR wprowadzenie tego projektu w życie „spowoduje wzrost wydatków budżetu państwa”.
Nie bez znaczenia jest w tym przypadku również (zawarta w OSR) ocena Ministra Sprawiedliwości oraz I Zastępcy Prokuratora Generalnego Prokuratora Krajowego, którzy wyrazili negatywną opinię co do przedmiotowego projektu. Minister Sprawiedliwości wprost stwierdził, że „obecny model odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa cechuje się spójnością z modelem postępowania karnego i nie wymaga zmiany” w proponowanym zakresie. Poza tym, jak zauważył Minister Sprawiedliwości, wprowadzenie tej zmiany „spowodowałoby zwiększenie wydatków Skarbu Państwa”.
Dlatego też, z powyższych względów, projektowi ustawy zawartemu w druku senackim nr 239 nie nadano biegu.