Wedle ogólnej zasady wyrażonej w art. 154 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej „KRiO”) opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Cytowany przepis dotyczy opieki nad małoletnim, niemniej jednak do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim zgodnie z art. 175 KRiO. W zakresie treści opieki wyłącza się element np. wychowania (w tym posłuszeństwa) i rozwoju osoby ubezwłasnowolnionej, a w grę wchodzi natomiast troska o jej stan zdrowia, czy o podjęcie leczenia. Przykładowo można wskazać, że gdy przyczyną ubezwłasnowolnienia całkowitego jest choroba alkoholowa lub uzależnienie od narkotyków, wówczas opiekun może domagać się leczenia odwykowego dla pozostającego pod opieką w odpowiednim zakładzie.
Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby pozostającej pod jego opieką. Opiekun powinien przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach wysłuchać pozostającego pod opieką, jeżeli pozwala na to jego rozwój umysłowy i stan zdrowia, oraz uwzględniać w miarę możności jego rozsądne życzenia.
Zobacz serwis: Emerytury
Opiekun jest przedstawicielem ustawowym podopiecznego, z tym, że w pewnych sytuacjach reprezentacja przez opiekuna jest wyłączona, tzn. opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką: 1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami; 2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie z ochroną tej osoby jest związana integralnie ochrona jej interesów majątkowych. Niekiedy ubezwłasnowolnienie może być korzystne dla uporządkowania stosunków majątkowych tej osoby. Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Inwentarz powinien obejmować szczegółowy wykaz wszystkich przedmiotów majątkowych, długów i ciężarów oraz oszacowanie majątku. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w razie późniejszego nabycia majątku przez osobę pozostającą pod opieką. Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od obowiązku sporządzenia inwentarza, jeżeli majątek jest nieznaczny. Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką. Przedmioty te nie mogą być odebrane bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Gotówka pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji bankowej. Ulokowanie tych pieniędzy wymaga od opiekuna wylegitymowania się jedynie zaświadczeniem o ustanowieniu opiekunem. Opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego i stąd stosowne zastrzeżenie czynione jest w treści dokumentu wydawanego na potwierdzenie otwarcia rachunku.
Zobacz serwis: Sprawy rodzinne
Charakterystyczne dla opieki jest to, iż sprawowana jest pod nadzorem sądu opiekuńczego. Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem. Jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu; w wypadku takim opiekun składa tylko ogólne sprawozdanie o zarządzie majątkiem.
Opieka jest funkcją w zasadzie sprawowaną bezpłatnie, ale sąd opiekuńczy przyznaje, na żądanie opiekuna, stosowne wynagrodzenie. Pokrywane jest ono z dochodów lub majątku osoby, dla której opiekun lub kurator jest ustanowiony. Jeśli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie pokrywane jest ze środków publicznych i wypłacane przez ośrodek pomocy społecznej. Wysokość wynagrodzenia w stosunku miesięcznym, nie może przekroczyć 1/10 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres poprzedzający dzień przyznania wynagrodzenia. Osobną kwestią jest możliwość żądania przez opiekuna od osoby pozostającej pod opieką zwrotu poczynionych przez opiekuna nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Takie roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat od ustania opieki lub zwolnienia z niej opiekuna.
Zobacz serwis: Prawa seniora
Warto wspomnieć, że opiekun ponosi odpowiedzialność za ewentualną szkodę wyrządzoną nienależytym sprawowaniem opieki. Odpowiada zarówno za szkodę w mieniu, jak i na osobie. To roszczenie osoby pozostającej pod opieką przedawnia się również z upływem 3 lat od ustania opieki lub zwolnienia opiekuna.
Gabriela Waraszkiewicz
Adwokat