Renta wdowia od A do Z: limity wieku i kwoty, warunki, wniosek, terminy, przepisy, zasady przyznania i wypłaty

• Renta wdowia, czyli „świadczenia w zbiegu”. Czym będzie to nowe świadczenie
• Kto ma prawo do renty rodzinnej
• Dla kogo renta wdowia. Jakie warunki trzeba spełnić
• Ile wyniesie renta wdowia? Jak ZUS obliczy świadczenia w zbiegu dla wdów i wdowców?
• Obliczenie renty wdowiej. Inne zasady dla rencistów z tytułu niezdolności do pracy 
• Wniosek o rentę wdowią
• Wypłata renty wdowiej 
• Limit renty wdowiej: trzykrotność najniższej emerytury

Renta wdowia, czyli „świadczenia w zbiegu”. Czym będzie to nowe świadczenie

Na wstępie warto sobie uzmysłowić, że renta wdowia nie będzie odrębnym, nowym świadczeniem. Potoczną nazwą "renta wdowia" (która nie pojawia się w przepisach) określa się możliwość wypłaty wdowie lub wdowcowi uprawnionemu do emerytury lub renty - części świadczenia emerytalno-rentowego po zmarłym małżonku. Albo na odwrót - jeżeli to będzie korzystniejsze dla osoby owdowiałej: pełnego świadczenia po małżonku i części swojego własnego świadczenia. Z tego m.in. powodu przepisy posługują się wyrażeniem „świadczenia w zbiegu”. Te „świadczenia w zbiegu” to właśnie świadczenia przysługującego wdowcowi lub wdowie z własnego ubezpieczenia emerytalno-rentowego i drugiego świadczenia (a raczej jego części) po zmarłym małżonku.

Jak wynika ze zmienionego lipcową nowelizacją art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:
„1. W razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego, z zastrzeżeniem art. 95a.”;

Obecnie (do końca 2024 roku), w przypadku zbiegu prawa do kilku świadczeń emerytalno-rentowych obowiązuje zasada wypłaty jednego świadczenia. Osoba uprawniona do takich świadczeń musi dokonać wyboru, które świadczenie chce otrzymywać. Jeśli samodzielnie nie podejmie takiej decyzji, będzie otrzymywać świadczenie wyższe. Zasada ta odnosi się także do zbiegu prawa do renty rodzinnej z innymi świadczeniami emerytalno-rentowymi.

Od 2025 roku wdowy i wdowcy, którzy mają prawo do co najmniej dwóch świadczeń emerytalno-rentowych (w tym renty rodzinnej po zmarłym małżonku) będą mogli wybrać, czy chcą otrzymywać całą rentę rodzinną i 15 proc. własnego świadczenia, czy odwrotnie. 

Kto ma prawo do renty rodzinnej

ZUS przypomina, że do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny (dzieci, wnuki, małżonek) osoby, która w chwili śmierci:
- miała ustalone prawo do emerytury, albo spełniała warunki do jej uzyskania,
- miała ustalone prawo do emerytury pomostowej;
- miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, albo spełniała warunki do jej uzyskania;
- pobierała zasiłek przedemerytalny;
- pobierała świadczenie przedemerytalne;
- pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Oceniając prawo do renty rodzinnej, ZUS przyjmuje, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

ZUS wyjaśnia też, że prawo do renty rodzinnej  ma małżonek zmarłego (czyli wdowa lub wdowiec), który do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej, jeżeli spełni przynajmniej jeden z poniższych warunków:
1) w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy; albo
2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
3) sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
4) ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.

Wdowa lub wdowiec, która(-y) nie spełnia tych warunków i nie ma źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej: 
- przez rok od śmierci współmałżonka;
- przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka.

ZUS wyjaśnia też, że małżonka lub małżonek rozwiedziony albo wdowa lub wdowiec, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia wymienionych warunków – mieli w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. 

Ponadto prawo do renty rodzinnej ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi lub separowanymi (nie dotyczy to mężczyzny). 

Dla kogo renta wdowia. Jakie warunki trzeba spełnić

Warto wiedzieć, kto będzie miał prawo otrzymać od 2025 roku rentę wdowią. Jak informuje ZUS, prawo do renty wdowiej będzie miała wdowa lub wdowiec, który ma prawo do:

1) renty rodzinnej oraz

2) własnego świadczenia: emerytury, emerytury rolniczej, emerytury z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, emerytury wojskowej, emerytury policyjnej, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym renty szkoleniowej, renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, renty rolniczej szkoleniowej, renty z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, wojskowej renty inwalidzkiej albo policyjnej renty inwalidzkiej.

Aby ZUS mógł wypłacić rentę wdowią (czyli inne świadczenie razem z rentą rodzinną) wdowa lub wdowiec musi spełnić wszystkie poniższe warunki:

1) mieć co najmniej 60 lat (jeśli jesteś kobietą) i 65 lat (jeśli jesteś mężczyzną) – czyli osiągnąć tzw. powszechny wiek emerytalny,
2) do dnia śmierci swojego małżonka pozostawać z nim we wspólności małżeńskiej,
3) nabyć prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż w dniu ukończenia przez siebie 55 lat (jeśli jesteś kobietą) lub 60 lat (jeśli jesteś mężczyzną),
4) nie pozostawać obecnie w związku małżeńskim.

Przy czym prawo do wypłaty świadczeń łącznie z rentą rodzinną (tj. prawo do tzw. renty wdowiej) ustaje z dniem poprzedzającym dzień, w którym ww. wdowa lub wdowiec zawrze nowy związek małżeński.

Ile wyniesie renta wdowia? Jak ZUS obliczy świadczenia w zbiegu dla wdów i wdowców?

Osoba (wdowia lub wdowiec), która spełni wyżej opisane warunki może (co do zasady) wybrać od 2025 r. jeden z dwóch poniższych wariantów wypłaty przez ZUS renty wdowiej:
Wariant 1: 100% renty rodzinnej oraz 15% własnego świadczenia albo

Wariant 2: 100% własnego świadczenia oraz 15% renty rodzinnej.

Co ważne, jak informuje Katarzyna Krupicka,  regionalna rzeczniczka prasowa ZUS województwa podlaskiego wybór wariantu będzie zależał od decyzji wnioskodawcy lub od możliwości dokonania wyboru przez instytucję emerytalno- rentową, która na prośbę seniora podejmie najkorzystniejszą decyzję. Aby decyzję za wnioskodawcę podjął ZUS, we wniosku, w punkcie dotyczącym wysokości świadczenia, należy wsadzać wybór wyższego świadczenia.

ZUS przygotował tu przykład jak będzie obliczona tzw. renta wdowia:
 

W sytuacji, gdy wdowia lub wdowiec wybierze 100% renty rodzinnej i ma przyznane prawo do emerytury i okresowej emerytury kapitałowej, ZUS wypłaci takiej osobie:
- 15% przysługującej emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i 
- 15% przysługującej okresowej emerytury kapitałowej.

Co więcej, gdy wdowia lub wdowiec ma prawo do:
- specjalnej emerytury lub renty przyznanej przez Prezesa Rady Ministrów,
- świadczenia honorowego przyznanego w związku z ukończeniem 100 lat,
ZUS także w takiej sytuacji może ustalić wypłatę tych świadczeń łącznie.

ZUS informuje również, że gdy wdowa lub wdowiec ma prawo do świadczenia pieniężnego z ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym członkom rodziny funkcjonariuszy lub żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia, ZUS także może ustalić zasady jego łącznej wypłaty z innym świadczeniem.

Również w tym przypadku ZUS pokazał to na przykładzie:

Obliczenie renty wdowiej. Inne zasady dla rencistów z tytułu niezdolności do pracy 

ZUS informuje ponadto, że nieco inne zasady dotyczą wdów i wdowców, którzy mają:

a) prawo do renty rodzinnej oraz jednocześnie 
b) prawo do emerytury i do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
Takim osobom (na ich wniosek) ZUS może wypłacać:

• 100% renty rodzinnej, 15% emerytury i 50% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego albo
• 100% emerytury, 15% renty rodzinnej i 50% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, albo
• 100% renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, 15% renty rodzinnej i 50% emerytury.

Te zasady ZUS zastosuje także, gdy dana osoba ma prawo do renty rodzinnej oraz do innych świadczeń, o których mowa w przepisach ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.

Wniosek o rentę wdowią

ZUS sam z siebie nie przyzna renty wdowiej. Trzeba złożyć w tym celu wniosek o ustalenie zbiegu świadczeń z rentą rodzinną na druku ERWD. Wzór tego wniosku ZUS udostępni na swojej stronie zus.pl  a także we wszystkich oddziałach ZUS - od 1 stycznia 2025 r. Wniosek ERWD będzie można składać od 1 stycznia 2025 r.

ZUS informuje, że gdy wdowa lub wdowiec ma już przyznane prawo do renty rodzinnej oraz do własnego świadczenia, to do wniosku ERWD o ustalenie zbiegu świadczeń z rentą rodzinną nie musi dołączać żadnych dokumentów.
Ale gdy wdowa lub wdowiec nie ma dotąd złożonego wniosku o rentę rodzinną lub własne świadczenie (np. emeryturę) to musi taki wniosek złożyć (i przejść całą dalszą procedurę przyznawania tego świadczenia, by móc później się ubiegać o tzw. rentę wdowią.

Wypłata renty wdowiej 

ZUS informuje, że prawo do wypłaty świadczeń łącznie z rentą rodzinną (czyli prawo do tzw. renty wdowiej) przyzna osobie uprawnionej i od miesiąca, w którym złoży wniosek, jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r. (dotyczy to wniosków złożonych do 31 lipca 2025 roku).  I nie wcześniej niż od lipca 2025 r. to łączne świadczenie będzie mogło być wypłacane.

Gdy wdowa lub wdowiec spełni warunki do łącznej wypłaty świadczeń po 31 lipca 2025 r. lub po tej dacie złoży wniosek ERWD, to rentę wdowią (czyli połączone świadczenia) ZUS będzie wypłacał  od momentu spełnienia tych warunków ale nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożono wniosek.

Limit renty wdowiej: trzykrotność najniższej emerytury

Przy czym ważne zastrzeżenie. Zgodnie z przepisami emerytalno-rentowymi, wysokość renty wdowiej nie może w żadnym przypadku przekroczyć trzykrotności najniższej emerytury.

Zgodnie z nowym przepisem art. 95a ust. 4-8 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (analogicznie jest w art. 33a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) wysokość sumy świadczeń wypłacanych w zbiegu, nie może przekroczyć trzykrotności kwoty najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do limitu ustalonych świadczeń w zbiegu, uwzględnia się wskazane w ustawie świadczenia, a także świadczenia wypłacane przez instytucje zagraniczne oraz świadczenia i dodatki o charakterze innym niż jednorazowe wypłacane na podstawie ustawy lub na podstawie odrębnych przepisów wraz ze świadczeniami, o których mowa powyżej. 

W przypadku przekroczenia kwoty trzykrotności kwoty najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ust. 2, świadczenia, o których mowa w ust. 1, ulegają pomniejszeniu o kwotę przekroczenia według kolejności:
1) świadczenia finansowane z budżetu państwa:
a) świadczenia z zaopatrzenia emerytalno-rentowego żołnierzy zawodowych,
b) świadczenia z zaopatrzenia emerytalno-rentowego funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej,
c) inne świadczenia;
2) świadczenia finansowane z Funduszu Emerytalno-Rentowego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
3) świadczenia finansowane z Funduszu Pracy;
4) świadczenia finansowane z Funduszu Emerytur Pomostowych;
5) świadczenia finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Najniższa emerytura wynosi obecnie (od 1 marca 2024 r. do 28 lutego 2025 r.) 1780,96 zł brutto. A zatem jej trzykrotność wynosi teraz 5342,88 zł brutto. Ile wyniesie najniższa emerytura w połowie 2025 roku? 

Jest duża szansa, że będzie to kwota 1901,71 zł brutto. Bowiem rząd postanowił, że w 2025 roku wskaźnik waloryzacji emerytur i rent pozostanie na poziomie ustawowego minimum, czyli na poziomie średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Zostało to już potwierdzone w rozporządzeniu Rady Ministrów z 19 lipca 2024 r. w sprawie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. (Dziennik Ustaw z 26 lipca 2024 r. poz. 1122).
Według prognoz rządu – wskaźnik waloryzacji w 2025 r. - wyniesie nie mniej niż 106,78 proc. Oznacza to, że w przyszłym roku emerytury i renty wzrosną o co najmniej 6,78 proc. Jeżeli ten (prognozowany - podkreślmy) wskaźnik będzie prawdziwy, to kwota najniższej emerytury (także kwota renty rodzinnej, renty socjalnej i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) wzrośnie od marca 2025 r. z 1780,96 zł brutto do 1901,71  zł brutto.
Więc - prognozowana - trzykrotność tej najniższej emerytury wynosić będzie w II połowie 2025 r. (kiedy to zacznie być wypłacana renta wdowia) wyniesie 5705,13 zł brutto.

Ale jest też pewna możliwość, że wskaźnik waloryzacji rent i emerytur zostanie zwiększony. Piszemy o tym w poniższym artykule:

Podstawa prawna: 
- ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1631);
- ustawa z 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw , opublikowana w Dzienniku Ustaw z 16 sierpnia 2024 r., poz. 1243.

oprac. Paweł Huczko