W oparciu o przewidziane przez prawo sposoby ochrony praw majątkowych w zależności do stanu zdrowia chorej osoby starszej, możliwe jest aktualnie zabezpieczenie majątku przed utratą, uszczupleniem lub nieświadomym rozporządzeniem poprzez: ubezwłasnowolnienie całkowite, ubezwłasnowolnienie częściowe oraz ustanowienie kuratora.
Najdalej ograniczającym zarząd nad majątkiem sposobem jest doprowadzenie do ubezwłasnowolnienia osoby chorej. Przy czym taki sposób działania jest uzasadniony wówczas, gdy osoba nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim działaniem. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest zatem uzasadnione wówczas, gdy choroba powoduje zarówno ograniczenia w sferze decyzyjności, jak również mobilności sprawowania zarządu majątkiem. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie z uwagi na schorzenia demencyjne to osoba, która wobec skutków choroby nie rozpoznaje rodzaju koniecznych działań oraz skutków tych działań. W przypadku ubezwłasnowolnienia sąd opiekuńczy wyznacza opiekuna prawnego, który zajmuje się zarówno kwestiami osobistymi, jak również majątkowymi swojego pupila.
Przy czym istotne jest to, iż opiekun sprawuje czynności zwykłego zarządu, na wszelkie czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu oraz na działania, w których jest ryzyko sprzeczności interesów opiekuna i pupila, konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego. Ten zatem stały nadzór sądu opiekuńczego nad działaniami opiekuna zabezpiecza majątek pupila, w tym ogranicza ryzyko nadużycia prawa przez opiekuna. Należy zauważyć, iż opiekunem najczęściej wyznaczani są członkowie najbliższej rodziny, co również daje swoistą gwarancję prawidłowego wykonywania zadań w sferze ochrony praw i majątku osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Opiekun ze swojej bieżącej działalności rozlicza się przed sądem opiekuńczym poprzez system kontroli poszczególnych czynności oraz wszelkich działań, opisywanych w składanych raportach.
Zobacz serwis: Sprawy rodzinne
W przypadku gdy choroba demencyjna u osoby starszej powoduje pewne dysfunkcje, przy czym nie doprowadza do sytuacji w której zachowania osoby chorej są nieracjonalne, uzasadnione jest ubezwłasnowolnienie częściowe oraz ustanowienie kurateli. W takiej sytuacji nie ma konieczności kierowania sprawami osobowymi i majątkowymi osoby chorej, a jedynie udzielnie jej pomocy w prowadzeniu spraw. Kurator osoby częściowo ubezwłasnowolnionej w oparciu o decyzję sądu reprezentuje pupila oraz zarządza jego majątkiem. Działania kuratora podlegają kontroli i ocenie sądu opiekuńczego, co ogranicza dowolność w kształtowaniu sytuacji prawnej osoby objętej kuratelą. Wobec faktu, iż osoba ubezwłasnowolniona częściowo zachowuje ograniczoną zdolność do czynności prawnej, posiada pewną samodzielność w sprawach codziennych, kurator natomiast stoi na straży działań pupila, które mogłyby narazić jego osobę lub majątek. Taka forma zabezpieczenia majątku osoby starszej daje zatem gwarancję ograniczenia osoby chorej w zakresie braku skuteczności czynności w wyniku, których majątek byłby narażony na uszczuplenie lub nawet utratę.
Przepisy przewidują również ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej, przy czym ten rodzaj kurateli dotyka problemu osób z ograniczeniami fizycznymi. Kurator dla osoby niepełnosprawnej może udzielać pomocy we wszystkich sprawach osobowych i majątkowych pupila lub może zostać powołany do załatwienia i pomocy oznaczonej sprawy. Zakres powołania ocenia i wyznacza sąd opiekuńczy. Nie jest wykluczone, iż również ta forma wsparcia osoby starszej może zostać wykorzystana do zabezpieczenia jej praw majątkowych. Przy czym z uwagi na specyfikę wpływu chorób demencyjnych na działania codzienne chorego, z reguły pełna ochrona osoby starszej zabezpieczona jest przez instytucje prawne – ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe – które wprost dotyczą kwestii zdolności do czynności prawnych danej osoby, a tym samym poprzez system wad oświadczenia woli wykluczają skuteczność oraz ważność podejmowanych działań, w tym czynności w sferze majątkowej.
Zobacz serwis: Prawa seniora
Warto wskazać, iż nie można jako formy zabezpieczenia majątku osoby dotkniętej chorobami demencyjnymi uznać udzielonego pełnomocnictwa do reprezentacji i zarządu majątkiem. Pełnomocnictwo nawet bowiem udzielone przed powstaniem objawów choroby, w żaden sposób nie wyklucza działania osobistego w danej sferze. Nawet zatem racjonalność pełnomocnika, nie gwarantuje, iż dana osoba samodzielnie wobec schorzenia nie podejmie oznaczonych działań, które będą miały niekorzystny skutek dla jej osoby lub majątku.
Podkreślić jednak należy, iż powyższe sposoby i uwagi w zakresie zabezpieczenia majątkowego osób z chorobami demencyjnymi mają charakter generalny, odnoszący się do wszystkich osób, których ograniczenia zdrowotne nie pozwalają na racjonalne samodzielne działanie. Wobec natomiast narastającego problemu społecznego, jakim jest starzenie się społeczeństwa, istotne jest aby ustawodawca na przyszłość rozważył rozwiązanie prawne, którego celem będzie ochrona jednostki na wypadek starości, o którego zakresie będzie mogła zdecydować dana osoba jeszcze przed powstaniem objawów choroby demencyjnej.
Paulina Adamczyk
adwokat
Kancelaria Radców Prawnych Marek Zdanowicz i Wspólnicy Sp.k.