Przemiany demograficzne, których objawem jest m.in. starzenie się społeczeństwa niejako zmusiły ustawodawcę niemieckiego do opracowania nowych prawnych form odnośnie opieki. Powstaje pytanie, kto ma reprezentować osobę, która na skutek niedołęstwa fizycznego lub umysłowego, nie jest w stanie troszczyć się o swoje sprawy.
Małżonkowie, co jest mało znane, nie są ustawowo uprawnieni do wzajemnej reprezentacji. Dotyczy to też rodziców, rodzeństwa czy innych krewnych.
Zobacz również: Opiekun prawny dla osoby starszej
Opiekun osoby starszej
Do reformy pełnomocnikiem prawnym osoby pełnoletniej był opiekun (Betreuer). Czyli – podobnie jak w Polsce – osoba wyznaczona przez sąd opiekuńczy (Betreungsgericht, jako osobny wydział niemieckiego sądu rejonowego Amtsgericht).
Pełnomocnictwo prewencyjne
Aby jednak tego uniknąć wprowadzono możliwość sporządzenia pełnomocnictwa prewencyjnego. Przez pełnomocnictwo prewencyjne na wypadek niedołęstwa fizycznego czy umysłowego można wskazać osobę zaufania, która jest pełnomocnikiem na rzecz mocodawcy. Pełnomocnik może, w zakresie udzielonego mu pełnomocnictwa, podejmować czynności prawne (np. załatwiać sprawy bankowe lub ubezpieczeniowe, zawierać umowy z domem opieki społecznej) ze skutkiem dla mocodawcy.
§ 1896 ust. 2 BGB (niem. Kodeks cywilny) brzmi: Opiekun może zostać ustanowiony jedynie w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne. Opieka jest zbędna, jeżeli sprawy osoby pełnoletniej mogą zostać załatwione przez pełnomocnika (…) tak samo dobrze, jak przez opiekuna. Daje to pierwszeństwo pełnomocnictwu prewencyjnemu. Powyższy przepis wszedł w życie już w dniu 1 stycznia 1992 r., ale jego stosowanie w szerokim zakresie, ze względów ekonomicznych, nastąpiło dopiero w późniejszym okresie.
Rozporządzenie odnośnie osoby opiekuna
Poza tym wprowadzono do niemieckiego kodeksu cywilnego instytucję rozporządzenia odnośnie osoby opiekuna. Ma ono drugorzędne znaczenie, ponieważ nie wyłącza udziału sądu opiekuńczego w ustanawianiu osoby opiekuna. Opiekun podlega – w przeciwieństwie do pełnomocnika prewencyjnego – nadzorowi sądowemu.
Rozporządzenie pacjenta
W praktyce najczęściej sporządzane jest pełnomocnictwo prewencyjne wraz z rozporządzeniem pacjenta w formie aktu notarialnego, chociaż ustawa przewiduje formę pisemną tylko dla rozporządzenia pacjenta. Rozporządzenie pacjenta nie stanowi, kto ma reprezentować określoną osobę, a jedynie - co musi uczynić pełnomocnik w przypadku jego nieuleczalnej choroby.
Zobacz również: Sanatorium – wspólny wyjazd małżonków
Pełnomocnictwo to powinno być zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Pełnomocnictw Prewencyjnych, który jest prowadzony już od 2003 r. przez Związkową Izbę Notarialną (Bundesnotarkammer; www.vorsorgeregister.de). Rejestracja nie jest warunkiem ważności pełnomocnictwa. Sąd opiekuńczy sprawdza jednak w powyższym rejestrze (z urzędu, przed ustanowieniem opiekuna), czy sporządzone zostało pełnomocnictwo prewencyjne. Jeżeli pełnomocnictwo zostało sporządzone, to sąd nie ustala opiekuna.
Pełnomocnictwo prewencyjne a prawo polskie
Polski system prawny nie zna pełnomocnictwa prewencyjnego, co powoduje, że nie osoba zainteresowana, a sąd opiekuńczy wyznacza w powyższych przypadkach opiekuna czy kuratora. Poza tym pełnomocnictwo prewencyjne jest z reguły pełnomocnictwem generalnym, a pełnomocnictwo generalne nie jest w Polce prawnie dopuszczalne (pomijamy tutaj zagadnienia prokury).
Pełnomocnictwo prewencyjne (Vorsorgevollmacht) i rozporządzenie pacjenta odnośnie osoby opiekuna (Patientenverfügung) nie są znane prawu polskiemu.
Dyspozycja pacjenta w kwestii przyszłych zabiegów medycznych
W dyspozycji pacjenta (Patientenverfügung) można z góry określić, na wypadek choroby wykluczającej podejmowanie własnej decyzji, czy np. mają być podejmowane zabiegi przedłużające życie. Regulujący tę materię § 1901 a BGB brzmi: Jeżeli osoba pełnoletnia, zdolna do udzielenia zgody, ustali w formie pisemnej, że na wypadek braku zdolności do wyrażenia woli, udziela czy nie udziela swej zgody na badanie jej stanu zdrowia, leczenie, czy zabiegi, które w chwili składania oświadczenia nie są jeszcze znane (rozporządzenie pacjenta), opiekun sprawdza, czy te ustalenia odnoszą się do aktualnej sytuacji życiowej i zdrowotnej. Jeżeli tak, opiekun zobowiązany jest wyrazić i spełnić wolę osoby podlegającej opiece. Przepis ten wszedł w życie w dniu 1 września 2009 r.
Każdy mieszkaniec Niemiec, niezależnie od obywatelstwa, może sporządzić powyższe pełnomocnictwa i rozporządzenia.
Niemieckie rozwiązania odnośnie pełnomocnictwa i rozporządzenia pacjenta zostały pozytywnie ocenione przez polskich notariuszy. Polscy notariusza stwierdzili, że dotychczasowy polski stan prawny prowadzi do przeciążenia sądów opiekuńczych i powstania wysokich kosztów. Obywatele powinni mieć możliwość samodzielnego decydowania o swoich losach. Państwo nie powinno narzucać rozwiązań w sferze majątkowej i osobistej, lecz pozostawić te sprawy w zakresie autonomii woli jednostki. Powyższy tekst stanowi bardzo skrócone sprawozdanie ze spotkania polskich i niemieckich notariuszy w Krakowie, które odbyło się w dniach 5-7 października 2012 r.
Polecamy serwis: Prawa seniora