• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Kogo i czego dotyczy 
• Emeryci wnioskują o przeliczenie emerytur. ZUS odpowiada: wyrok TK nie ma mocy prawnej bo jest nieopublikowany
• Sądy okręgowe uwzględniają odwołania emerytów mimo braku publikacji wyroku TK
• SO w Kielcach: 500 zł podwyżki emerytury wstecznie od 2014 roku i waloryzacją od 2015 roku
• Emeryci zastosują forum shopping?
• Jaka skala podwyżek emerytur? Często ok. 2000 zł miesięcznie

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Kogo i czego dotyczy 

W wyroku z 4 czerwca 2024 r. w sprawie SK 140/20 Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Przypomnę, że chodzi o niezgodne z Konstytucją, bo naruszające zasadę demokratycznego państwa prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji, w tym zasadę ochrony zaufania obywateli do Państwa i stanowionego przezeń prawa, odliczenie od "kapitału emerytalnego" (kapitał początkowy wypracowany do 1998 r. + składki na ubezpieczenie emerytalne) kwot emerytur wcześniejszych (w tym górnicze, nauczycielskie), pobieranych przed ukończeniem 60 (kobiety) i 65 lat (mężczyźni). Ten „kapitał emerytalny” służy do ustalenia emerytury w nowym systemie i jest dzielony przez tzw. dożycie, czyli średnie dalsze trwanie życia według tablic GUS. Czyli im wyższy „kapitał emerytalny” (licznik ułamka), a niższe „dożycie”, tym emerytura wyższa.

ZUS, stosując art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, od „kapitału emerytalnego” odliczał zwykle po kilkaset tysięcy złotych, stanowiące sumę emerytur wcześniejszych, na które emeryci przechodzili we wcześniejszym wieku emerytalnym (zwykle 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, a czasem jeszcze wcześniej) bez świadomości, że te emerytury zostaną im odliczone od „kapitału emerytalnego”. Dopiero 6 czerwca 2012 r. ustawa wprowadzająca to rozwiązanie została opublikowana w Dzienniku Ustaw i powstały warunki do podjęcia świadomej decyzji. Emeryt np. w 2008 r. nie wiedział, że takie będą konsekwencje jego wyboru.

Nie chodzi zatem o sam mechanizm odliczenia, bo wskazuje się, że co do zasady jest on uzasadniony, ale o zaskakujący sposób jego wprowadzenia. 

Emeryci wnioskują o przeliczenie emerytur. ZUS odpowiada: wyrok TK nie ma mocy prawnej bo jest nieopublikowany

Od czerwca 2024 r. emeryci składają wnioski o przeliczenie swoich emerytur (w istocie ich podwyższenie na skutek usunięcia odliczenia) w oparciu o wyżej wskazany wyrok TK, który nie został jednak przez Rządowe Centrum Legislacji opublikowany w Dzienniku Ustaw. Z tego powodu ZUS konsekwentnie odmawia takich przeliczeń, powtarzając w każdej decyzji, że wyrok TK nie ma mocy prawnej. Zaniepokojeni emeryci nie wiedzą, co robić, bo otrzymują bądź co bądź dokument urzędowy.

Szczęśliwie od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych – właściwego dla miejsca zamieszkania sądu okręgowego.

Sądy okręgowe uwzględniają odwołania emerytów mimo braku publikacji wyroku TK

Dopiero teraz wydawane są pierwsze wyroki i z moich obserwacji wynika, że przynajmniej sądy okręgowe uwzględniają odwołania - mimo kontrowersji dotyczących tego, czy wspomniany wyrok TK obowiązuje bez publikacji w Dzienniku Ustaw, słusznie uznając, że Prezes Rady Ministrów, w tym RCL nie ma prawa odmówić jego publikacji, a nawet bez publikacji z chwilą podpisania jest obowiązujący. Podaje się, powołując na orzecznictwo Sądu Najwyższego, że „(…) nieuprawnione zaniechanie władzy wykonawczej nie mogą wywierać negatywnego wpływu na sytuację obywateli (…)”, a „Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ogłoszone przez przewodniczącego składu orzekającego, lecz nie publikowane w stosownym organie urzędowym, niewątpliwie istnieje w obrocie prawnym, a tym samym wywołują określone skutki prawne”.

Ponadto część sądów uznaje, że ww. wyrok TK stanowi istotny wkład merytoryczny, umożliwiający sądom bezpośrednie stosowanie Konstytucji. W ten sposób sądy mogą zmieniać decyzje ZUS, uciekając od problemu oceny, czy wyrok TK bez publikacji wszedł w życie, czerpiąc z uzasadnienia wyroku jak z krynicy mądrości. 

Ten ostatni tryb postępowania jest szczególnie polecany w przypadku, gdy emeryt dopiero teraz złożył wniosek o przyznanie emerytury powszechnej (po ukończeniu 60/65 lat) i taka została mu przyznana z odliczeniem od „kapitału emerytalnego”. W odwołaniu może wtedy korzystać z całej gamy argumentów, w tym konstytucyjnych, a Konstytucja może być stosowana przez sąd bezpośrednio (por. np. 8 ust. 2 Konstytucji RP). 

Co innego, gdy składany jest wniosek o przeliczenie przyznanej już wcześniej emerytury z powołaniem się na wyrok TK. Wtedy podstawą „wzruszenia” wcześniejszej decyzji musi być ocena, że wyrok TK obowiązuje.

SO w Kielcach: 500 zł podwyżki emerytury wstecznie od 2014 roku i waloryzacją od 2015 roku

Gdy chodzi o zapadłe wyroki, to w dniu 4 grudnia 2024 r. Sąd Okręgowy w Kielcach w sprawie V U 1524/24 uwzględnił odwołanie emerytki, wydając wyrok na posiedzeniu niejawnym i w pełni zaaprobował jej stanowisko, że ZUS powinien przeliczyć przyznaną po ukończeniu 60 lat emeryturę bez wspomnianego odliczenia. W tym wypadku szacowana podwyżka powinna wynosić około 500 zł miesięcznie, licząc od 2014 r. Do tej kwoty dodać należy jeszcze waloryzacje emerytury liczone od 2015 r. 
ZUS powinien również przyznać wyrównanie za ostatnie 3 lata, stanowiące różnicę między emeryturą, która powinna być wypłacana zgodnie z wyrokiem TK a pobieraną emeryturą wcześniejszą (która z racji tego odliczenia była wyższa od powszechnej, czyli należnej po ukończeniu 60 lat). Wyrównanie przysługuje tylko za 3 lata z uwagi na treść przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (np. 133 ust. 1 pkt 2).

Korzystne wyroki dla emerytów wydaje też Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej (wyrok z 15 października 2024 r. w sprawie o sygn.. akt VI U 1016/24) i Sąd Okręgowy w Szczecinie (wyrok z 3 lipca 2024 r. w sprawie o sygn.. akt VI U 528/24). Dużo jednak będzie zależeć od linii orzeczniczej sądów apelacyjnych i w końcu Sądu Najwyższego, bo z pewnością z uwagi na skalę obciążenia podwyżkami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i pośrednio budżetu państwa (vide rekordowy deficyt budżetu na 2025 r.), ZUS będzie się odwoływał od każdego korzystnego wyroku sądu okręgowego.

Emeryci zastosują forum shopping?

Można się zastanawiać, czy na wzór USA w Polsce przy tej okazji rozwinie się zjawisko tzw. forum shoppingu, czyli podawania w ZUS innego, nowego adresu zamieszkania, aby podlegać pod inny sąd okręgowy – który wydaje korzystne wyroki. Często nawet chwilowa zmiana miejsca zamieszkania może być z tej perspektywy bardzo korzystna.

Jaka skala podwyżek emerytur? Często ok. 2000 zł miesięcznie

Jeżeli chodzi o skalę podwyżek emerytur, to mogą być zróżnicowane nawet wówczas, gdy „kapitał emerytalny” jest zbliżony. Ma to związek ze skalą odliczeń, wynikająca z długości pobierania emerytury wcześniejszej do dnia uzyskania powszechnego wieku emerytalnego, a w istocie do dnia złożenia wniosku o emeryturę powszechną, gdyż te dwie daty (ukończenie np. 65 lat i złożenie wniosku) może nawet dzielić kilka lat (wtedy zresztą powstaje swego rodzaju oscylator ekonomiczny, skoro emeryt pobiera emeryturę wcześniejszą, a czekając z wnioskiem, zwiększa na skutek waloryzacji „kapitału emerytalnego” i spadku tzw. dożycia emeryturę powszechną – nawet z odliczeniem często jest to opłacalne). 

W przypadku dłuższego pobierania emerytury wcześniejszej (przyznanej na skutek wniosku złożonego przed 6 czerwca 2012 r.) podwyżki często wynoszą około 2.000 zł miesięcznie, zwłaszcza, jak wskazano, gdy emeryt nie złożył od razu wniosku o emeryturę powszechną po ukończeniu 60/65 lat. 

Jednak oczywiście każda sprawa jest odmienna. 

Warto wstępnie to policzyć w prosty sposób: kwotą wskazaną w decyzji jako „suma kwot pobranych emerytur” podzielić przez następujące po niej „średnie dalsze trwanie życia”. Dzieląc np. 300.000 zł przez 210 m-cy uzyskamy 1.428 zł podwyżki brutto, przy czym należy tę kwotę zwaloryzować o wskaźniki waloryzacji (np. decyzja z 2018 r., więc dodajemy waloryzacje z 2019-2024 r., które były dość wysokie z uwagi na stopę inflacji).

adw. Konrad Giedrojć 
Kontakt: giedrojc.eu