Prawie 200 tys. emerytów powinno otrzymać wyrównanie świadczeń na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z czerwca bieżącego roku, który jednak do dnia dzisiejszego nie został opublikowany. Z zapowiedzi Rządu wynika również, że nie należy się spodziewać, że orzeczenie to zostanie opublikowane. Brak publikacji wyroku w Dzienniku Ustaw jest tłumaczony tym, że w składzie orzekającym TK byli tzw. sędziowie dublerzy. Co w takiej sytuacji powinien zrobić emeryt, którego dotyczy ten wyrok. Jaki wniosek złożyć do ZUS-u? Wyjaśnia Katarzyna Kalata, doktor nauk prawnych i radca prawny.
- Kogo dotyczy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r.?
- Wniosek o przeliczenie świadczenia nie jest właściwy
- Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jeżeli nie minęło 5 lat od wydania decyzji)
- Wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania emerytów.
Kogo dotyczy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r.?
Dla przypomnienia: 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (SK 140/20), który ma istotne znaczenie dla:
- kobiet urodzonych w latach 1949–1959 (z wyłączeniem roku 1953) oraz
- mężczyzn z roczników 1949–1952 i 1954.
Wyrok dotyczy osób, które przed 6 czerwca 2012 r. wystąpiły z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę. Trybunał Konstytucyjny bowiem uznał, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim prowadził do obniżenia wysokości emerytury powszechnej dla osób, które pobierały wcześniejsze świadczenia. Chodzi więc o to, że osoby, które złożyły wniosek o emeryturę wcześniejszą, nie mogły wiedzieć, czy choćby przypuszczać, że w przyszłości zmienią się przepisy w ten sposób, że złożone przez nie wnioski o emeryturę będą miały znaczący wpływ na emeryturę powszechną (z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego). Emeryci, składający wniosek o emeryturę wcześniejszą, nie mogli przecież przewidzieć, że od 1 stycznia 2013 r. ustawodawca zmieni przepisy i wprowadzi regulację, która umożliwi pomniejszenie emerytury powszechnej o uprzednio pobieraną emeryturę wcześniejszą. Zakład Ubezpieczeń Społecznych skorzystał natomiast z ów zmiany i w wielu przypadkach zaniża świadczenia niczego nieświadomym emerytom.
Wniosek o przeliczenie świadczenia nie jest właściwy
W związku z opisaną sytuacją i stanem niepewności wielu emerytów, w przestrzeni publicznej pojawiły się liczne wzory wniosków do ZUS, które są niestety nieprawidłowe i wręcz komplikują sytuację prawną poszkodowanych emerytów. Chodzi m.in. o wniosek o przeliczenie świadczenia z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 114 ustawy emerytalnej. Należy podkreślić, że wyrok ten nie stanowi nowej okoliczności powodującej przeliczenie emerytury w tym trybie.
Co istotne, już teraz, na skutek składania przez emerytów takich wniosków, zapadają niekorzystne wyroki oddalające odwołania od decyzji ZUS, w której Organ odmawia ponownego przeliczenia świadczenia. Taki sposób wyrokowania nie powinien dziwić czy tym bardziej oburzać, ponieważ Sąd orzeka zgodnie z treścią tego przepisu:
Art. 114 ustawy emerytalnej:
1. W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:
1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.
Dla zobrazowania sytuacji, warto przytoczyć orzecznictwo Sądu Najwyższego, dotyczące art. 114 ustawy emerytalnej.
Orzeczenie | Teza |
Postanowienie
| Uzasadnieniem dla ponowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego, wyznaczającym jego cel, jest niezgodność zawartego w niej rozstrzygnięcia z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego, powstałą na przykład na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego czy procesowego. W ponowionym postępowaniu organ rentowy dąży więc do ustalenia, czy popełnione uchybienia lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń. Bezpośrednim celem ponownego ustalenia jest rozstrzygnięcie o uprawnieniach emerytalno-rentowych zainteresowanych według stanu faktycznego z chwili wydania weryfikowanych decyzji rentowych. Nie ma podstaw do przyjęcia, że prokonstytucyjna wykładnia art. 114 ust. 1 u.e.r.f.u.s. uzasadnia przyjęcie błędu organu rentowego, gdy do wznowienia postępowania doszło na skutek nieujawnienia przez ubezpieczonego okresów ubezpieczenia. |
Postanowienie
| Powołanie przez ubezpieczonego nowych okoliczności lub przedstawienie nowych dowodów mających znaczenie dla oceny prawa do świadczenia bądź jego wysokości powoduje, że organ rentowy - a w przypadku wniesienia odwołania od negatywnej decyzji tego organu - sąd ubezpieczeń społecznych, może dokonać odmiennych niż w poprzednim postępowaniu sądowym ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy i tę nową podstawę faktyczną poddać ocenie w świetle przepisów prawa materialnego normujących warunki nabywania uprawnień emerytalnych lub rentowych (art. 365 § 1 k.p.c. w związku z art. 114 ust. 1 pkt 1 u.e.r.f.u.s. Warunkiem jednak jest pojawienie się nowych dowodów lub nowych okoliczności. |
Wyrok Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2022 r.
| W przypadku wystąpienia zainteresowanego z wnioskiem w trybie art. 114 ust. 1 u.e.r.f.u.s., należy w pierwszej kolejności zbadać przesłanki dopuszczalności złożenia takiego wniosku i w razie stwierdzenia ich braku organ rentowy powinien odmówić ponownego ustalenia prawa do świadczenia. Organ rentowy może jednak wydać decyzję o wznowieniu postępowania (gdy istnieją ku temu ustawowe przesłanki) i ponownej odmowie przyznania dochodzonego przez wnioskodawcę świadczenia, jeśli nowe okoliczności lub dowody nie pozwalają na stwierdzenie powstania po stronie zainteresowanego prawa do tego świadczenia. W obydwu przepadkach mamy do czynienia z nowymi decyzjami organu rentowego, od których odwołania inicjują nowe sprawy cywilne i które nie podlegają odrzuceniu z mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na powagę rzeczy osądzonej w jej znaczeniu negatywnym (formalnym). |
Wyrok Sądu Najwyższego z 9 września 2021 r.
| Szczególna podstawa skargi do sądu o wznowienie postępowania z art. 114 ust. 1 pkt 6 u.e.r.f.u.s. obejmuje jedynie przypadek przyznania świadczenia na skutek błędu organu rentowego, a zatem nie sytuację, w której organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą przyznania świadczenia. |
Pan Piotr korzystał z prawa do wcześniejszej emerytury. Następnie, w 2012 roku nabył prawo do emerytury powszechnej. Podczas przeprowadzki odnalazł zaginione świadectwo pracy, nieskładane dotychczas w ZUS. W związku z nowym dowodem w sprawie, jakim jest dokument w postaci świadectwa pracy, ma on prawo złożyć do ZUS nowy wniosek o przeliczenie świadczenia oraz zastosowanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w jego sprawie. Może to uczynić, bowiem wraz z wnioskiem złoży nowy, istotny dowód.
Oglądając wieczorne pasmo informacyjne, Pani Joanna usłyszała o nieopublikowanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego, dzięki któremu, potencjalnie mogłaby uzyskać wyższe świadczenie emerytalne. Przeglądając artykuły w Internecie na ten temat, dowiedziała się, że ów wyrok ma zastosowanie w jej sprawie, ponieważ jako urodzona w 1950 roku, w 2005 roku złożyła wniosek o wcześniejszą emeryturę, a jej świadczenie po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego zostało pomniejszone właśnie o kwotę uprzednio pobranej wcześniejszej emerytury. Pani Joanna, zgodnie z instrukcjami znalezionymi w Internecie, złożyła wniosek do ZUS, opierając go na podstawie art. 114 ust. 1 pkt. 6 ustawy emerytalnej. Niestety, zarówno ZUS, jak i Sąd nie poparł jej argumentacji, zaznaczając, że ZUS postępował zgodnie z prawem.
Problem prawny, który został stworzony przez polityków, polega więc na tym, że korzystny dla wielu emerytów wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został dotychczas opublikowany. Postępowanie w sprawie wznowienia decyzji administracyjnej można zainicjować natomiast dopiero po jego opublikowaniu w Dzienniku Ustaw, co - jak wiadomo - raczej się już nie wydarzy. Zgodnie z art. 145a k.p.a. można złożyć wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jeżeli nie minęło 5 lat od wydania decyzji)
Osoby, które nie złożyły odwołania od decyzji ZUS, powinny zatem obecnie wystąpić o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jednakże, jeśli od daty wydania decyzji upłynęło pięć lat, ZUS odmówi uchylenia decyzji. Wynika to wprost z art. 146 k.p.a., który stanowi, że nie uchyla się decyzji, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 5 grudnia 2023 r. (sygn. II OSK 711/21) stanął na stanowisku, że fakt upływu terminu organ musi uwzględnić z urzędu, zatem nie ma możliwości uchylenia decyzji po upływie 5 lat od jej wydania.
Pani Ania Nowak, urodzona w 1951 roku, która pobierała wcześniejszą emeryturę od 2010 roku, złożyła wniosek o wznowienie postępowania administracyjnego, dotyczącego jej emerytury. ZUS odmówił, ponieważ od wydania decyzji minęło ponad pięć lat, co wyklucza możliwość jej uchylenia zgodnie z art. 146 k.p.a.
Wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej
Należy jednak podkreślić, że ZUS ma obowiązek wydawania co roku decyzji waloryzacyjnych, na których wyliczenie ma wpływ również decyzja o wcześniejszej emeryturze oraz o nabyciu prawa do powszechnej emerytury. W mojej opinii jedynym skutecznym rozwiązaniem w tej sytuacji jest złożenie wniosku o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej (jeśli upłynął już terminu na wznowienie postępowania dotyczącego wcześniejszej decyzji), bowiem tylko w tego typu decyzji emeryt będzie mieścił się w pięcioletnim terminie, o którym mowa powyżej.
Wzór wniosku do ZUS (word - do pobrania):
………….., …………… 2024 roku
Wnioskodawca:
…………………
…………………
PESEL: ………..
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w ……………
……………………..
……………………..
Wniosek o wznowienie postępowania
W związku z treścią wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku w sprawie SK 140/20, na podstawie art. 145a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.2024.572) wnoszę o:
- wznowienie postępowania zakończonego wydaniem decyzji o waloryzacji emerytury z dnia ………….., znak: ………., poprzez ponowne przeliczenie należnego mi świadczenia emerytalnego, w związku z niekonstytucyjnością art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2023.1251).
W oparciu o powyższe, wnoszę o wznowienie postępowania i ponowne przeliczenie mojej emerytury.
Z poważaniem,
……………………..
Należy spodziewać się, że ZUS na skutek złożenia takiego wniosku, wyda decyzję odmowną w sprawie ponownego przeliczenia świadczenia, powołując się na brak publikacji wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw. Od takiej decyzji zasadne jednak będzie złożenie odwołania.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania emerytów.
Pytanie: Znalazłem w Internecie wniosek o przeliczenie emerytury w związku z nieopublikowanym wyrokiem Trybunału. We wniosku wskazałam: „w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. w sprawie SK 140/20, na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej, wnoszę o ponowne ustalenie wysokości mojej emerytury, przyznanej w decyzji z dnia 2 stycznia 2009 r.” Czy ZUS przeliczy mi ponownie emeryturę?
Odpowiedź: Nie, przy tak złożonym wniosku, ZUS przyjmuje, że nie ma podstaw do przeliczenia, ponieważ wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest przesłanką umożliwiającą modyfikację decyzji zgodnie z powoływanym przepisem. Nie jest to bowiem ani nowy dowód, ani nowa okoliczność mająca wpływ na prawo do świadczeń.
Pytanie: Złożyłam wniosek o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem TK – wskazałam podstawę prawną art. 114 ust. 1 pkt.1 ustawy emerytalnej, czyli z uwagi na ujawnione nowe okoliczności, które mają wpływ na prawo do świadczeń. Właśnie otrzymałam wyrok z dnia 24.09.2024 r., gdzie sąd oddalił moje odwołanie? Czy zasadne jest składanie apelacji?
Odpowiedź: Nie. Sąd Apelacyjny zapewne podzieliłby zdanie Sądu I instancji, ponieważ podstawy do zmiany decyzji, a w konsekwencji ponownego ustalenia prawa do świadczeń, w przypadku wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie można upatrywać w treści art. 114 ustawy emerytalnej, lecz należy go rozpatrywać w oparciu o art. 145a k.p.a. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 sierpnia 2018 roku, w sprawie o sygn, akt: I UK 355/17, w którym czytamy, że: „za przepis, na podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, należy zatem uznać art. 145a k.p.a., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), przy czym w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (§ 2). Po złożeniu takiej skargi do organu rentowego dochodzi do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji dotkniętej opisaną wadą i zastąpienia jej decyzją uwzględniającą stan prawny, który pomija regulację derogowaną orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego”.
Pytanie: Mam sprawę w Sądzie o wysokość emerytury. Ponieważ nie mam pieniędzy na prawnika, sama siebie reprezentuję. Co mam zrobić, aby sąd zastosował wyrok Trybunału w mojej sprawie?
Odpowiedź: Z formalnego punktu widzenia, wyrok Trybunału nie obowiązuje, bo nie został ogłoszony. Jednakże, sądy zawsze, niezależnie od sytuacji, mają obowiązek stosować Konstytucję i nie mogą brać pod uwagę przepisu, który jest z nią niezgodny. Proszę zatem napisać pismo do sądu, załączyć w nim wyrok Trybunału i napisać: „wnoszę o zmianę decyzji i orzeknięcie co do istoty, z pominięciem brzmienia art. art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, z uwagi na jego niezgodność z Konstytucją, co zostało również stwierdzone w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 r. w sprawie o sygn. akt SK 140/20”.
Pytanie: Prawo do emerytury wcześniejszej miałam od 2008 roku. Prawo do emerytury powszechnej nabyłam natomiast w 2010 roku. W 2021 roku wniosłam o ponowne ustalenie prawa do emerytury, bo dalej pracowałam. Jestem jedną z osób poszkodowanych na skutek braku publikacji wyroku TK. We wrześniu złożyłam wniosek o przeliczeni emerytury na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej. W odpowiedz na wniosek ZUS mi odpisał:
Kancelaria Kalata
Czy mój wniosek był prawidłowy?
Odpowiedź: Nie. We wniosku wskazała Pani, że wnosi o wznowienie postępowania w zakresie decyzji z 2010 roku. Od wydania tej decyzji upłynęło już ponad 5 lat. Rekomendowane jest zatem ponowne złożenie wniosku i wskazanie w nim decyzji z dnia 2021 r.
Katarzyna Kalata, Doktor nauk prawnych, radca prawny. Założycielka HR LEX i Kancelarii Kalata.