Wniosek do ZUS (wzór) o wyższą emeryturę po wyroku TK z 4 czerwca 2024 r. Radca prawny: brak publikacji wyroku nie musi być przeszkodą. Odpowiedzi na pytania emerytów

• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Których osób dotyczy?
• Wniosek o przeliczenie świadczenia nie jest właściwy
• Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jeżeli nie minęło 5 lat od wydania decyzji)
• Wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania emerytów.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Których osób dotyczy?

Dla przypomnienia: 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (SK 140/20), który ma istotne znaczenie dla:
- kobiet urodzonych w latach 1949–1959 (z wyłączeniem roku 1953) oraz
- mężczyzn z roczników 1949–1952 i 1954.

Wyrok dotyczy osób, które przed 6 czerwca 2012 r. wystąpiły z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę. Trybunał Konstytucyjny bowiem uznał, że art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim prowadził do obniżenia wysokości emerytury powszechnej dla osób, które pobierały wcześniejsze świadczenia. Chodzi więc o to, że osoby, które złożyły wniosek o emeryturę wcześniejszą, nie mogły wiedzieć, czy choćby przypuszczać, że w przyszłości zmienią się przepisy w ten sposób, że złożone przez nie wnioski o emeryturę będą miały znaczący wpływ na emeryturę powszechną (z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego). Emeryci, składający wniosek o emeryturę wcześniejszą, nie mogli przecież przewidzieć, że od 1 stycznia 2013 r. ustawodawca zmieni przepisy i wprowadzi regulację, która umożliwi pomniejszenie emerytury powszechnej o uprzednio pobieraną emeryturę wcześniejszą. Zakład Ubezpieczeń Społecznych skorzystał natomiast z ów zmiany i w wielu przypadkach zaniża świadczenia niczego nieświadomym emerytom.

Wniosek o przeliczenie świadczenia nie jest właściwy

W związku z opisaną sytuacją i stanem niepewności wielu emerytów, w przestrzeni publicznej pojawiły się liczne wzory wniosków do ZUS, które są niestety nieprawidłowe i wręcz komplikują sytuację prawną poszkodowanych emerytów. Chodzi m.in. o wniosek o przeliczenie świadczenia z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 114 ustawy emerytalnej. Należy podkreślić, że wyrok ten nie stanowi nowej okoliczności powodującej przeliczenie emerytury w tym trybie. 
Co istotne, już teraz, na skutek składania przez emerytów takich wniosków, zapadają niekorzystne wyroki oddalające odwołania od decyzji ZUS, w której Organ odmawia ponownego przeliczenia świadczenia. Taki sposób wyrokowania nie powinien dziwić czy tym bardziej oburzać, ponieważ Sąd orzeka zgodnie z treścią tego przepisu:

Art.  114 ustawy emerytalnej: 
1.  W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:
1) po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
2) decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
3) dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
4) decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
5) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
6) przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Dla zobrazowania sytuacji, warto przytoczyć orzecznictwo Sądu Najwyższego, dotyczące art. 114 ustawy emerytalnej. 

Orzeczenie	Teza
Postanowienie Sądu Najwyższego z 2 sierpnia 2023 r. II USK 57/23	Uzasadnieniem dla ponowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego, wyznaczającym jego cel, jest niezgodność zawartego w niej rozstrzygnięcia z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego, powstałą na przykład na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego czy procesowego. W ponowionym postępowaniu organ rentowy dąży więc do ustalenia, czy popełnione uchybienia lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń. Bezpośrednim celem ponownego ustalenia jest rozstrzygnięcie o uprawnieniach emerytalno-rentowych zainteresowanych według stanu faktycznego z chwili wydania weryfikowanych decyzji rentowych. Nie ma podstaw do przyjęcia, że prokonstytucyjna wykładnia art. 114 ust. 1 u.e.r.f.u.s. uzasadnia przyjęcie błędu organu rentowego, gdy do wznowienia postępowania doszło na skutek nieujawnienia przez ubezpieczonego okresów ubezpieczenia.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 14 września 2022 r. I USK 24/22	Powołanie przez ubezpieczonego nowych okoliczności lub przedstawienie nowych dowodów mających znaczenie dla oceny prawa do świadczenia bądź jego wysokości powoduje, że organ rentowy - a w przypadku wniesienia odwołania od negatywnej decyzji tego organu - sąd ubezpieczeń społecznych, może dokonać odmiennych niż w poprzednim postępowaniu sądowym ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy i tę nową podstawę faktyczną poddać ocenie w świetle przepisów prawa materialnego normujących warunki nabywania uprawnień emerytalnych lub rentowych (art. 365 § 1 k.p.c. w związku z art. 114 ust. 1 pkt 1 u.e.r.f.u.s. Warunkiem jednak jest pojawienie się nowych dowodów lub nowych okoliczności.
Wyrok Sądu Najwyższego z 7 czerwca 2022 r.  II USKP 41/22	W przypadku wystąpienia zainteresowanego z wnioskiem w trybie art. 114 ust. 1 u.e.r.f.u.s., należy w pierwszej kolejności zbadać przesłanki dopuszczalności złożenia takiego wniosku i w razie stwierdzenia ich braku organ rentowy powinien odmówić ponownego ustalenia prawa do świadczenia. Organ rentowy może jednak wydać decyzję o wznowieniu postępowania (gdy istnieją ku temu ustawowe przesłanki) i ponownej odmowie przyznania dochodzonego przez wnioskodawcę świadczenia, jeśli nowe okoliczności lub dowody nie pozwalają na stwierdzenie powstania po stronie zainteresowanego prawa do tego świadczenia. W obydwu przepadkach mamy do czynienia z nowymi decyzjami organu rentowego, od których odwołania inicjują nowe sprawy cywilne i które nie podlegają odrzuceniu z mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na powagę rzeczy osądzonej w jej znaczeniu negatywnym (formalnym).
Wyrok Sądu Najwyższego z 9 września 2021 r. II USKP 147/21	Szczególna podstawa skargi do sądu o wznowienie postępowania z art. 114 ust. 1 pkt 6 u.e.r.f.u.s. obejmuje jedynie przypadek przyznania świadczenia na skutek błędu organu rentowego, a zatem nie sytuację, w której organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą przyznania świadczenia.

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (jeżeli nie minęło 5 lat od wydania decyzji)

Osoby, które nie złożyły odwołania od decyzji ZUS, powinny zatem obecnie wystąpić o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jednakże, jeśli od daty wydania decyzji upłynęło pięć lat, ZUS odmówi uchylenia decyzji. Wynika to wprost z art. 146 k.p.a., który stanowi, że nie uchyla się decyzji, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 5 grudnia 2023 r. (sygn. II OSK 711/21) stanął na stanowisku, że fakt upływu terminu organ musi uwzględnić z urzędu, zatem nie ma możliwości uchylenia decyzji po upływie 5 lat od jej wydania.

Wniosek o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej

Należy jednak podkreślić, że ZUS ma obowiązek wydawania co roku decyzji waloryzacyjnych, na których wyliczenie ma wpływ również decyzja o wcześniejszej emeryturze oraz o nabyciu prawa do powszechnej emerytury. W mojej opinii jedynym skutecznym rozwiązaniem w tej sytuacji jest złożenie wniosku o wznowienie postępowania w sprawie wysokości decyzji waloryzacyjnej (jeśli upłynął już terminu na wznowienie postępowania dotyczącego wcześniejszej decyzji), bowiem tylko w tego typu decyzji emeryt będzie mieścił się w pięcioletnim terminie, o którym mowa powyżej.

Wzór wniosku do ZUS (word - do pobrania):

Należy spodziewać się, że ZUS na skutek złożenia takiego wniosku, wyda decyzję odmowną w sprawie ponownego przeliczenia świadczenia, powołując się na brak publikacji wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw. Od takiej decyzji zasadne jednak będzie złożenie odwołania.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. Odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania emerytów.

Pytanie: Znalazłem w Internecie wniosek o przeliczenie emerytury w związku z nieopublikowanym wyrokiem Trybunału. We wniosku wskazałam: „w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. w sprawie SK 140/20, na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej, wnoszę o ponowne ustalenie wysokości mojej emerytury, przyznanej w decyzji z dnia 2 stycznia 2009 r.” Czy ZUS przeliczy mi ponownie emeryturę?

Odpowiedź: Nie, przy tak złożonym wniosku, ZUS przyjmuje, że nie ma podstaw do przeliczenia, ponieważ wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest przesłanką umożliwiającą modyfikację decyzji zgodnie z powoływanym przepisem. Nie jest to bowiem ani nowy dowód, ani nowa okoliczność mająca wpływ na prawo do świadczeń.

Pytanie: Złożyłam wniosek o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem TK – wskazałam podstawę prawną art. 114 ust. 1 pkt.1 ustawy emerytalnej, czyli z uwagi na ujawnione nowe okoliczności, które mają wpływ na prawo do świadczeń.  Właśnie otrzymałam wyrok z dnia 24.09.2024 r., gdzie sąd oddalił moje odwołanie? Czy zasadne jest składanie apelacji?

Odpowiedź: Nie. Sąd Apelacyjny zapewne podzieliłby zdanie Sądu I instancji, ponieważ podstawy do zmiany decyzji, a w konsekwencji ponownego ustalenia prawa do świadczeń, w przypadku wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie można upatrywać w treści art. 114 ustawy emerytalnej, lecz należy go rozpatrywać w oparciu o art. 145a k.p.a. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 sierpnia 2018 roku, w sprawie o sygn, akt: I UK 355/17, w którym czytamy, że: „za przepis, na podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, należy zatem uznać art. 145a k.p.a., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), przy czym w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (§ 2). Po złożeniu takiej skargi do organu rentowego dochodzi do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji dotkniętej opisaną wadą i zastąpienia jej decyzją uwzględniającą stan prawny, który pomija regulację derogowaną orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego”.

Pytanie: Mam sprawę w Sądzie o wysokość emerytury. Ponieważ nie mam pieniędzy na prawnika, sama siebie reprezentuję. Co mam zrobić, aby sąd zastosował wyrok Trybunału w mojej sprawie?

Odpowiedź: Z formalnego punktu widzenia, wyrok Trybunału nie obowiązuje, bo nie został ogłoszony. Jednakże, sądy zawsze, niezależnie od sytuacji, mają obowiązek stosować Konstytucję i nie mogą brać pod uwagę przepisu, który jest z nią niezgodny. Proszę zatem napisać pismo do sądu, załączyć w nim wyrok Trybunału i napisać: „wnoszę o zmianę decyzji i orzeknięcie co do istoty, z pominięciem brzmienia art. art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, z uwagi na jego niezgodność z Konstytucją, co zostało również stwierdzone w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 r. w sprawie o sygn. akt SK 140/20”.

Pytanie: Prawo do emerytury wcześniejszej miałam od 2008 roku. Prawo do emerytury powszechnej nabyłam natomiast w 2010 roku. W 2021 roku wniosłam o ponowne ustalenie prawa do emerytury, bo dalej pracowałam. Jestem jedną z osób poszkodowanych na skutek braku publikacji wyroku TK. We wrześniu złożyłam wniosek o przeliczeni emerytury na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej. W odpowiedz na wniosek ZUS mi odpisał:

Czy mój wniosek był prawidłowy?

Odpowiedź: Nie. We wniosku wskazała Pani, że wnosi o wznowienie postępowania w zakresie decyzji z 2010 roku. Od wydania tej decyzji upłynęło już ponad 5 lat. Rekomendowane jest zatem ponowne złożenie wniosku i wskazanie w nim decyzji z dnia 2021 r.

Katarzyna Kalata, Doktor nauk prawnych, radca prawny. Założycielka HR LEX i Kancelarii Kalata.