Inicjatywa w postaci skierowania przez Komisję Petycji do Sejmu RP powstała na skutek petycji Lubelskiego Związku Lekarzy Rodzinnych, którzy wskazali na obecnie istniejące liczne niedociągnięcia prawne w zakresie przepisów regulujących obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem po jego śmierci.
Jak to wygląda dzisiaj?
Każdy pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, informacji z nim związanych w tym m.in. informacji o stanie jego zdrowia. Obowiązku zachowania w tajemnicy informacji o stanie zdrowia pacjenta nie ma gdy:
- tak stanowią przepisy odrębnych ustaw;
- zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
- pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy;
- zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
Przed 5 sierpnia 2016 r. jeśli pacjent nie upoważnił nikogo do informacji o jego stanie zdrowia, to nikt nie miał dostępu do informacji związanych z nim również po jego śmierci – nawet osoba najbliższa. Po 5 sierpnia 2016 r. zaczęła obowiązywać nowelizacja, która wprowadziła przepis stanowiący, że po śmierci pacjenta osoba bliska może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy o jego stanie zdrowia. Przepis ten obowiązuje do dnia dzisiejszego.
Przez osobę bliską należy rozumieć małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta.
Obowiązująca regulacja stanowi więc, że osoby najbliższe pacjenta mogą decydować o jego prywatności po jego śmierci, nawet jeżeli za życia pacjenta nie miały takiej możliwości. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu, dotyczy to także osób wydziedziczonych, osób które dopuściły się względem pacjenta np. przestępstwa albo z którymi pacjent za życia pozostawał w konflikcie.
Obowiązujące przepisy stanowią też, że jeżeli choćby jedna z bliskich pacjentowi osób sprzeciwi się ujawnieniu informacji objętych tajemnicą, to osoba wykonująca zawód medyczny jest zobowiązana do zachowania tajemnicy.
Krewny nieutrzymujący kontaktu z pacjentem od wielu lat i niezwiązany z nim emocjonalnie może, tylko z powodu pokrewieństwa, pozbawić dostępu do dokumentacji medycznej osobę najbliższą, która przez lata opiekowała się opiekowała się pacjentem.
Projektodawcy wytykają obowiązującemu stanowi prawnemu także następujące nieścisłości:
- brak wskazania na podstawie jakich dokumentów osoba wykonująca zawód medyczny ma zbadać pokrewieństwo, powinowactwo osoby chcącej dostępu do informacji;
- w jaki sposób lekarz ma stwierdzić, że osoba twierdząca, że pozostawała z pacjentem we wspólnym pożyciu, mówi prawdę? Jak ma to sprawdzić/udokumentować?
- brak wytycznych czy w przypadku gdy jedna z osób zgłasza sprzeciw to czy należy czekać na kolejny sprzeciw (jeśli tak to jak długo), albo czy po śmierci osoby zgłaszającej sprzeciw staje się nieważny.
Co proponuje Komisja?
Głównym postulatem Komisji jest wprowadzenie zapisu, który stanowić będzie, że osoby bliskie będą mogły ubiegać się o ujawnienie informacji związanych ze zmarłym pacjentem, jednak zanim dojdzie do ujawnienia to sąd będzie musiał wyrazić na to zgodę, na wniosek osoby bliskiej w postępowaniu nieprocesowym. Ten postulat jest uzasadniany w ten sposób, że to sąd zajmie się stwierdzeniem uprawnień konkretnych osób do uzyskania informacji, a nie lekarz.
Komisja Petycji proponuje również aby zlikwidować możliwość blokady dostępu do informacji na podstawie decyzji innej osoby zmarłej.
Po trzecie, zaproponowano nieznaczne rozszerzenie katalogu osób bliskich – do ich grona dołączyć ma rodzeństwo zmarłego pacjenta. Rodzeństwo to drugi stopień pokrewieństwa lecz w linii bocznej.
Projekt zawiera także propozycję aby dostęp do informacji związanych z pacjentem miały, tak jak dotychczas, osoby wskazane przez pacjenta za życia oraz osoby bliskie za zgodą sądu, przy czym pacjent mógłby zgłosić za życia sprzeciw wobec możliwości dostępu przez osobę/osoby bliskie.
W uzasadnieniu wskazano, że zmiany poskutkują tym, że:
- osoby które formalnie są uznawane za bliskie ale faktycznie nie miały żadnych relacji z pacjentem albo te relacje nie były zbyt bliskie, prawdopodobnie nie będą miały dostępu do informacji o pacjencie;
- nikt spośród bliskich nie będzie mógł pozbawić innych bliskich osób możliwości zyskania dostępu do informacji o pacjencie;
- na sąd zostanie przerzucony obowiązek zbadania uprawnień danych osób do informacji o pacjencie, co odciąży osoby wykonujące zawody medyczne;
- pacjent będzie miał możliwość zachowania prywatności także po śmierci – ma możliwość skutecznego pozbawienia bliskich możliwości dostępu do informacji o jego stanie zdrowia.
Zmiany mają wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1318 z późn. zm.)