Kto może wyrazić skuteczną prawnie zgodę?
Jak stanowi art. 32 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty w przypadku pacjentów małoletnich lub niezdolnych do świadomego wyrażenia zgody czy też ubezwłasnowolnionych całkowicie wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (a więc rodziców, opiekunów prawnych). Jeśli nie mają oni przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest tzw. podwójna zgoda – zarówno jego jak i jego przedstawiciela ustawowego. Jeśli jedna z tych osób nie wyraża zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Takie zezwolenie niezbędne jest również gdy osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, sprzeciwia się czynnościom medycznym zaś jej opiekun wyraził zgodę.
Osoby pełnoletnie, co do zasady, mogą samodzielnie podejmować decyzje odnośnie swojego zdrowia i życia.
Forma wyrażenia zgody
Zgoda na badanie lub udzielenie innego świadczenia zdrowotnego może być przez pacjenta wyrażona ustnie albo poprzez takie zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym.
Zabieg operacyjny albo metoda leczenia lub diagnostyki stwarzająca podwyższone ryzyko dla pacjenta mogą być wykonane przez lekarza jedynie po uzyskaniu pisemnej zgody.
Kiedy można udzielić pacjentowi pomocy medycznej bez jego zgody?
Zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza i lekarza dentysty badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne w następujących sytuacjach:
- jeżeli pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym (art. 33 ust. 1);
- jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody jej nie wyraża a zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody sądu opiekuńczego groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (art. 34 ust.7);
- jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności (art. 35 ust.1).
Decyzję o podjęciu czynności medycznych we wskazanych powyżej okolicznościach lekarz powinien skonsultować z innym lekarzem.
Odpowiedzialność karna
Art. 192 Kodeksu karnego statuuje przestępstwo wykonania zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta. Za jego dokonanie sprawca może ponieść karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
W postanowieniu z dnia 10 kwietnia 2015 r., sygn. akt (III KK 14/15) Sąd Najwyższy stwierdził, że „miarodajna, legalizująca działanie lekarza zgoda pacjenta na wykonanie zabiegu leczniczego to taka zgoda, która stanowi wyraz jego własnej, świadomej (zarówno od strony zdolności psychofizycznej udzielającego zgody, jak i rozważenia niezbędnych jej przesłanek) oraz swobodnej i dobrowolnej (nieobciążonej wadą błędu, czy przymusu) decyzji”. Podkreślił również, że brak któregokolwiek z elementów wypełniających istotę omawianej zgody oraz świadczących o samym fakcie jej udzielenia należy traktować jako równoznaczny z wykonaniem tego zabiegu bez zgody, wypełniającym znamię przestępstwa z art. 192 § 1 Kodeksu karnego.
W przywołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wyraził również stanowisko, że nieudokumentowanie na piśmie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu leczniczego (w przypadkach, gdy forma taka jest wymagana przez ustawę), jeśli faktycznie została ona udzielona w innej niż pisemna formie, nie mieści się w zakresie pojęcia "bez zgody" znamionującego typ przestępstwa opisanego w art. 192 § 1 Kodeksu karnego.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks karny (Dz.U. z 2016 r., poz. 2138),