Prawa pacjenta uregulowane zostały w Konstytucji RP, ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustawie o działalności leczniczej, ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych i w kilku innych aktach prawnych. W niniejszej publikacji przedstawione zostały najważniejsze prawa pacjenta dotyczące leczenia oraz przyjmowania leków. Z niniejszej publikacji można się dowiedzieć, od kiedy dziecko ma prawo decydować o badaniach i dlaczego może z rodzicem stanąć przed sądem opiekuńczym.
Kto jest objęty szczególną opieką medyczną?
Równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, zapewnienie szczególnej opieki dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom starszym oraz niepełnosprawnym zagwarantowany został już w Konstytucji RP. Zgodnie z art. 68:
1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
Szczególną opieką władze publiczne muszą otoczyć dzieci, kobiety ciężarne, niepełnosprawnych oraz osoby w podeszłym wieku. Obowiązek ochrony kobiet ciężarnych doprecyzowany został w ustawie z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zgodnie z nią kobieta ma mieć zapewnioną ochronę nie tylko podczas ciąży, ale również w okresie porodu i połogu. W związku z tym niezależnie od tego, czy kobieta jest ubezpieczona, czy nie od momentu zajścia w ciążę do 6 tygodnia po jej rozwiązaniu ma prawo do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej.
Także wszystkie dzieci do ukończenia 18 roku życia mają do niej prawo. Muszą jedynie:
- posiadać obywatelstwo polskie
- albo posiadać status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielony w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub z udzieleniem mu ochrony uzupełniającej, a także posiadać miejsce zamieszkania na terytorium RP.
Jak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 marca 2010 r. (sygn. akt II FSK 1827/08) wynikający z tych przepisów [przyp.red.: art. 68 i 69 Konstytucji RP] obowiązek władz publicznych zapewnienia szczególnej opieki i pomocy osobom niepełnosprawnym dotyczy obowiązku stworzenia takiego systemu prawnego, który zapewni tym osobom szczególną opiekę zdrowotną, przysposobienie do pracy i uczestniczenie w życiu społecznym na równi z innymi. Realizacji tych obowiązków państwa służą środki budżetowe pochodzące z podatków i wpłat na fundusze celowe (np. PFRON).
Wyzwaniem dla opieki zdrowotnej jest fakt, że społeczeństwo polskie jest jednym z najszybciej starzejących się społeczeństw w UE. Jak wynika z prognoz EUROSTATU w Polsce do roku 2060 odsetek osób w wieku 65 lat i więcej będzie wynosił 31,7%. Zgodnie z ustawą z dnia 11 września 2015 roku o osobach starszych, osobą starszą jest każdy, kto ukończył 60 rok życia. Z opracowania statystycznego GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w 2014 r.” wynika, że po ukończeniu 55 roku życia dość szybko rośnie prawdopodobieństwo leczenia szpitalnego. Na uwagę zasługuje fakt, że osoby po 80 roku życia korzystają z leczenia szpitalnego nawet 3 krotnie częściej niż statystyczny Polak. Jak się okazuje liczną grupą pacjentów są także dzieci do 5 roku życia, ponieważ hospitalizowane są 2 krotnie częściej niż statystyczny Polak.
Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych
Każdy pacjent powinien pamiętać, że świadczenia zdrowotne powinny odpowiadać aktualnej wiedzy medycznej i ma prawo tego wymagać. Zawsze można żądać, aby udzielający pacjentowi świadczeń lekarz (pielęgniarka albo położna) skonsultował się z innym lekarzem (pielęgniarką, położną). Ponadto można zażądać zwołania konsylium lekarskiego. Lekarz może jednak odmówić zwołania konsylium, jeżeli uzna to za bezzasadne. W przypadku zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta należy udzielić mu natychmiast świadczeń zdrowotnych. Podobnie jest w przypadku porodu. Pacjentka ma prawo wymagać, aby udzielono jej natychmiast odpowiednie świadczenia zdrowotne. Od osób pracujących w zawodzie medycznym pacjent ma prawo wymagać, aby swoją pracę wykonywały z należytą starannością i z poszanowaniem zasad etyki zawodowej.
Zobacz też: Jak złożyć skargę do Rzecznika Praw Pacjenta?
Prawo do informacji o stanie zdrowia
Pacjent ma prawo zarówno do informacji o swoim stanie zdrowie, jak i do rezygnacji z jej otrzymywania. W przypadku rezygnacji należy wskazać dokładnie, jakich informacji ona dotyczy. Pacjent ma prawo wymagać od lekarza, aby w sposób przystępny i zrozumiały przekazał mu informację o:
- stanie zdrowia;
- rozpoznaniu;
- proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych oraz następstwach ich zastosowania albo zaniechania;
- możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych oraz następstwach ich zastosowania albo zaniechania;
- wynikach leczenia;
- rokowaniach.
Niepożądane działanie produktów leczniczych
Pacjent ma prawo zgłosić niepożądane działanie produktu leczniczego. Takiego zgłoszenia należy dokonać do:
- osoby wykonującej zawód medyczny;
- Prezesowi Urzędu Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych;
- podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu.
W zgłoszeniu powinno się podać wiek pacjenta, płeć oraz inicjały. Warto także podać wagę, zwłaszcza, jeżeli chodzi o dziecko. Działanie niepożądane można zgłosić wypełniając formularz dostępny na stronie Urzędu Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Zachowanie tajemnicy
Pacjent ma prawo nie wyrazić zgody, na to żeby osoby wykonujące zawody medyczne, udzielały informacji dotyczących jego stanu zdrowia. Wyjątek stanowi sytuacja, w której zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia, czy też zdrowia pacjenta. Podobnie to wygląda w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia innych osób. Pacjent lub przedstawiciel ustawowy pacjenta mogą wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy. Oczywiście prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych nie dotyczy wymiany informacji pomiędzy lekarzami, czy też pielęgniarkami, jeżeli osoby te uczestniczą w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.
Wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych albo odmowa
Pacjent ma prawo zgodzić się na proponowane przez osobę wykonującą zawód medyczny leczenie. Może także odmówić leczenia proponowanego przez lekarza. Należy pamiętać, że lekarz ma obowiązek w sposób przystępny zrozumiały wyjaśnić wszystko, co dotyczy metod leczenia oraz metod diagnostycznych. Powinien wyjaśnić także, co może się stać, jeżeli leczenia pacjent odmówi.
Kiedy wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego?
Na uwagę zasługuje fakt, że osoba, która ukończyła 16 lat ma prawo wyrazić zgodę na przeprowadzenie badania lekarskiego. Zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
Co jeszcze przysługuje pacjentom?
Pacjenci mają prawo do poszanowania ich intymności i godności. Dotyczy to także prawa do umierania w spokoju i godności. Wszyscy pacjenci mają prawo wglądu do dokumentacji medycznej dotyczącej ich stanu zdrowia. Należy pamiętać, że za udostępnienie tej dokumentacji pobierana jest opłata. Pacjent ma także prawo do opieki duszpasterskiej, poszanowania życia rodzinnego oraz prywatnego, jak również do zgłoszenia sprzeciwu dotyczącego opinii albo orzeczenia lekarskiego.
Podstawa prawna:
- Konstytucja RP,
- Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta,
- Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Źródła:
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/zdrowie-i-ochrona-zdrowia-w-2014-r-,1,5.html