Co warto wiedzieć na temat prawa aborcyjnego w Polsce? W jakich przypadkach można dokonać aborcji, a kiedy jest to karalne?
- Dopuszczalność aborcji. Przesłanki po zmianach
- Przerwanie ciąży za zgodą kobiety. Przepisy
- Jak stosować przepisy aborcyjne? Wciąż są wątpliwości
Dopuszczalność aborcji. Przesłanki po zmianach
Przez wiele lat w Polsce funkcjonowały rozwiązania, które często określano jako kompromis aborcyjny. Przepisy dopuszczały aborcję, gdy:
- ciąża stanowiła zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej;
- badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazywały na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażające jego życiu;
- zachodziło uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.
Drugą z powyższych przesłanek wyeliminował wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r.
Trybunał uznał za niezgodny z Konstytucją RP przepis, który pozwala na dokonanie legalnego zabiegu aborcji, w przypadku, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.
Aktualnie zatem przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.
Stanowi o tym art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.
Zgodnie z tą ustawą do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety. Przepisy określają ponadto dodatkowe wymogi w przypadku małoletnich kobiet. W niektórych bowiem sytuacjach wymagana jest m.in. zgoda sądu opiekuńczego.
Wystąpienie okoliczności zagrożenia dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność uzasadnionego podejrzenia, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego stwierdza prokurator.
W myśl art. 4b ustawy osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej. Zgodnie zaś z art. 4c osoby wykonujące czynności wynikające z ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powzięły wiadomość w związku z wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych przepisów. W razie zawinionego ujawnienia takich wiadomości sąd może przyznać osobie poszkodowanej odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Przerwanie ciąży za zgodą kobiety. Przepisy
Przerwanie ciąży za zgodą kobiety, ale z naruszeniem przepisów ustawy, zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3, o czym stanowi art. 152 Kodeksu karnego. Sankcji tej podlega osoba, która przeprowadza zabieg aborcji. Tej samej karze podlega też osoba, która udziela kobiecie ciężarnej pomocy w przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy lub ją do tego nakłania. Jeżeli dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, to potencjalna kara pozbawienia wolności zaostrza się do 8 lat.
Kodeks karny przewiduje też odpowiedzialność za przerwanie ciąży bez zgody kobiety ciężarnej. Jak stanowi art. 153 Kodeksu karnego, kto stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody przerywa ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Gdy aborcja bez zgody kobiety dotyczy dziecka, które osiągnęło już zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej kara pozbawienia wolności wynosi od roku do lat 10.
Jeżeli następstwem nielegalnej aborcji jest śmierć kobiety ciężarnej, to sprawca podlega karze nawet do 12 lat więzienia.
Jak stosować przepisy aborcyjne? Wciąż są wątpliwości
Chociaż zagadnienie dopuszczalności aborcji reguluje szereg przepisów, to wciąż pojawiają się wątpliwości dotyczące ich stosowania.
Na potrzebę zmian legislacyjnych i doprecyzowanie przesłanek umożliwiających dokonanie legalnego zabiegu aborcji zwraca uwagę m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich.
„Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt K 1/20 nie wykluczył możliwości przyjęcia nowych rozwiązań ustawowych dotyczących legalnej aborcji. Wynika z niego bowiem, że prawodawca winien podczas konstruowania stosownych przepisów ustawowych kierować się standardami wypracowanymi w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, podkreślając, iż to rolą ustawodawcy jest skonstruowanie adekwatnych norm prawnych” – czytamy w piśmie RPO z 20 czerwca 2023 r. do marszałek Sejmu Elżbiety Witek. Zdaniem rzecznika wyrok powinien być wykonany w taki sposób, aby możliwe stało się przerwanie ciąży – przy wprowadzeniu „mierzalnych kryteriów” – w tych sytuacjach, w których od kobiety nie można wymagać poświęceń przekraczających zwykłą miarę. „Wolno zakładać, że chodzi tu w szczególności o tzw. wadę letalną płodu, prowadzącą w sposób bezpośredni i nieodległy w czasie do jego nieuchronnej śmierci: - pisze RPO.
Z kolei w wystąpieniach z 11 lipca 2023 r. do Ministra Zdrowia i Rzecznika Praw Pacjenta RPO zwraca uwagę na problem zagrożenia dla zdrowia psychicznego matki.
„Chcę w tym miejscu podkreślić, że choć po wejściu w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt K 1/20 nie jest dopuszczalne w Polsce dokonanie terminacji ciąży z powołaniem się na przesłankę embriopatologiczną, to wciąż zgodne z prawem jest wykonywanie aborcji w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia pacjentki, co wynika z art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Przepis ten stanowi o sytuacji, w której „ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej”. Trudno zatem zaakceptować pogląd, zgodnie z którym zagrożenie dla zdrowia psychicznego matki w żadnym przypadku nie może zostać uznane za stanowiące zagrożenie dla zdrowia kobiety uzasadniające legalne przerwanie ciąży” – argumentuje RPO.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (j. t. Dz. U. z 2022 r., poz. 1138; ost. zm. Dz.U. z 2023 r., poz. 1234);
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (j. t. Dz. U. z 2022 r., poz. 1575).
Orzecznictwo:
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20 (Dz. U. z Dz.U. 2021 poz. 175)