Śmierć bliskiej osoby, a zwłaszcza śmierć nagła jest ogromnym przeżyciem. Jeszcze trudniej jest, jeśli rodzina nie może ustalić co stało się ze zmarłym, jakie miał obrażenia, na co cierpiał, czy też jak był leczony. Nie jest to problem całkiem abstrakcyjny, zdarzają się sytuacje, że lekarz nie chce udzielić informacji bliskim pacjenta, a placówka medyczna odmawia wydania dokumentacji medycznej.
Polecamy: Psychologiczny GPS. Jak zadbać o siebie, stawiać zdrowe granice i tworzyć budujące relacje (PDF)
Odmowa udostępnienia danych
Do tej pory taka praktyka mogła się zdarzać z uwagi na brzmienie przepisów ustaw o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Rodziny próbowały różnych sposobów, aby uzyskać wgląd do dokumentacji medycznej. Przykładem może być złożenie zainicjowanie postępowania przed Komisją ds. orzekania o zdarzeniach medycznych (placówka zobowiązana jest w takiej sytuacji wydać dokumentację medyczną na potrzeby postępowania w sprawie stwierdzenia istnienia zdarzenia medycznego), czy też wniesienie skargi na lekarza do rzecznika odpowiedzialności zawodowej (prawo dostępu do informacji medycznej oraz dokumentacji medycznej w tym postępowaniu może być realizowane po śmierci pacjenta przez małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatego w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osobę pozostająca we wspólnym pożyciu).
Jak było?
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem przepisów ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, po śmierci pacjenta, informacje lub/i dokumentacja medyczna były przekazywane jedynie osobom, które uprzednio zostały przez zmarłego upoważnione do uzyskania dostępu do danych medycznych dotyczących tego pacjenta lub przedstawicielowi ustawowemu. Problem pojawiał się w sytuacjach nagłych śmierci (np. po wypadkach), kiedy pacjent nie zdążył nikogo upoważnić do zasięgania informacji. Rodzina często była odsyłana przez lekarzy/placówki z kwitkiem – bez jakiejkolwiek wiedzy na temat swojego bliskiego. Z drugiej strony trudno było by się dziwić zachowaniom lekarzy, skoro tego wymagały od nich obowiązujące przepisy prawa. Lekarze obawiali się, że mogą naruszyć przepisy, nawet nieświadomie. A to wszystko przez nieprecyzyjne zapisy w ustawie.
Jak ma być?
Od 9 lutego 2019 r. zmieniają się przepisy dotyczące udostępniania dokumentacji medycznej po śmierci pacjenta.
Zgodnie z nowymi przepisami (m.in. znowelizowane art. 26 ustawy o prawach pacjenta oraz art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), placówka medyczna poza dotychczas uprawnionymi osobami (osoba upoważniona przez pacjenta za życia oraz przedstawiciel ustawowy) dokumentację medyczną ma udostępniać osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu za życia pacjent.
Czy to rozwiązuje problem?
Wydaje się, że może to ułatwić życie placówkom i lekarzom, bo nie będą musieli już decydować czy konkretnej osobie można udostępnić taką dokumentację – w razie wątpliwości decyzje będzie podejmował sąd.
Nie wydaje mi się jednak, żeby rozwiązanie było zawsze właściwe dla samej rodziny pacjenta. Oczywiście w sytuacji, w której nie ma sporu pomiędzy członkami rodziny, nie będzie problemu, a regulację uznać należy za korzystną dla bliskich – uzyskają informacje i dostęp do danych medycznych dotyczących zmarłego pacjenta.
Sytuacja może się jednak skomplikować, jeśli zostanie złożony sprzeciw, co do możliwości udostępnienia danych medycznych.
Sprzeciw wobec udostępniania danych i dokumentacji
- sprzeciw innej osoby bliskiej
Problemy mogą się pojawić, jeśli rodzina jest skonfliktowana lub ma odmienny pogląd na dostęp do danych medycznych przez poszczególnych członków rodziny. W takiej sytuacji jedna osoba może zablokować pozostałym bliskim dostęp do dokumentacji medycznej. Zgodnie bowiem z brzmieniem przepisów, dokumentacja może być wydana osobie bliskiej, chyba że inna osoba bliska się temu sprzeciwi.
Jeśli rodzina będzie w sporze to decyzję, czy wyrazić zgodę na udostępnienie dokumentacji, będzie podejmował sąd. Wniosek może złożyć zarówno jedna z osób bliskich, jak i lekarz. Lekarz będzie mógł także wystąpić do sądu z wnioskiem, jeśli będzie miał wątpliwości czy uznać daną osobę (wnoszącą o udostępnienie danych lub wyrażającą sprzeciw wobec udostępnienia) za osobę bliską w rozumieniu przepisów.
- sprzeciw wyrażony za życia przez pacjenta
Na drodze do uzyskania dostępu do danych może stanąć także zachowanie zmarłego pacjenta. Może on za swojego życia wyrazić sprzeciw wobec udostępniania komukolwiek dotyczących go danych medycznych. Sprzeciw (zgodnie ze znowelizowanym art. 40 ust. 3a ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz znowelizowanym art. 14 ust. 4 ustawy o prawach pacjenta) powinien być dołączony do dokumentacji medycznej. Jednak nie do końca wiadome jest w jakiej formie pacjent może wyrazić taki sprzeciw, ani też tym bardziej w jaki sposób inna placówka ma uzyskać wiedzę o takim sprzeciwie. Kolejna wątpliwość to ustalenie, czy wystarczy złożenie przez pacjenta jednego sprzeciwu w jednej placówce, by uniemożliwić udostępnianie wszelkich danych medycznych we wszystkich placówkach, czy też pacjent powinien w każdej placówce złożyć odrębny sprzeciw. Z punktu widzenia logiki przyjąć należałoby, że jeden sprzeciw wystarczy, ale w takiej sytuacji wracamy do problemu lekarzy w zakresie możliwości i sposobów w jakich mają oni uzyskać wiedzę o takim sprzeciwie. Czy w ogóle i ewentualnie jakie rozwiązania zostaną wprowadzone pokaże dopiero czas (może zostanie utworzony jakiś specjalny rejestr).
W wyjątkowych sytuacjach, pomimo złożonego przez pacjenta sprzeciwu, osoba bliska będzie mogła wystąpić do sądu o udostępnienie tych danych. Jednak udostępnienie będzie możliwe, jeśli będzie to niezbędne:
- w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta
- dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.
Jednocześnie sąd będzie mógł określić zakres ujawnienia tajemnicy obejmującej dane medyczne.
Jakie okoliczności będą badane przez sąd, który ma podjąć decyzje w sprawie udostępnienia danych medycznych oraz zakresu ich udostępnienia?
Sąd będzie badał:
- interes uczestników postępowania
- rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem
- wolę zmarłego pacjenta
- okoliczności wyrażenia sprzeciwu.
Na możliwość dokonania oceny wprowadzonych zmian trzeba będzie jeszcze poczekać. Praktyka pokaże ewentualne braki w nowych uregulowaniach.
Polecamy serwis: Prawa pacjenta