Ze względu na dużą wagę problematyki również dla osób rozważających ogłoszenie upadłości konsumenckiej oraz jej złożoność, należy usystematyzować najważniejsze punkty, odnoszące się do sposobu obliczania wynagrodzenia, niewchodzącego w skład masy upadłości po dokonanej nowelizacji. Podkreślenia wymaga, że wskazane reguły mają zastosowanie również do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, którzy ogłosili upadłość wg reguł ogólnych oraz podejmują aktywność zarobkową w celu zapewnienia sobie źródeł utrzymania w trakcie trwania postępowania upadłościowego.
Polecamy: INFORLEX Ekspert
Polecamy: INFORLEX Biznes
Masa z wyjątkami
Cały majątek upadłego z dniem ogłoszenia upadłości staje się masą upadłości. Dodatkowo, masę powiększa majątek nabyty w toku prowadzonego postępowania - także na skutek realizowania przez syndyka uprawnień, takich jak uznawanie za bezskuteczne wobec masy czynności prawnych dokonywanych przed ogłoszeniem upadłości (np. darowizn lub sprzedaży za zaniżoną cenę). Masa służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego.
Od reguły o tworzeniu masy przez cały majątek upadłego ustanowiono wiele wyjątków, spośród których najistotniejsze znaczenie dla dłużników rozważających ogłoszenie upadłości konsumenckiej mają przepisy k.p.c. dotyczące wyłączeń spod egzekucji.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego przepisy dotyczące ograniczenia egzekucji/wyłączenia z masy upadłości – jako stanowiące wyjątek od zasady - powinny być interpretowane zawężająco. Oznacza to, że w razie wątpliwości co do podlegania egzekucji/wejścia w skład masy upadłości, wątpliwości powinny być rozstrzygane na rzecz podlegania egzekucji/wejścia do masy. Wykładnia zawężająca nie może jednak naruszać istoty ustanowionych wyjątków – tam gdzie ich brzmienie może być wyjaśnione w drodze wykładni, szczególnie biorąc pod uwagę ich humanitarny i społeczny charakter.
Polecamy: Oto najbardziej punktualne linie lotnicze i lotniska na świecie
Potrącenia z wynagrodzenia i innych powtarzających się świadczeń
Wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega szczególnej ochronie, wynikającej z kodeksu pracy. Zgodnie z art. 87 § 3 k.p. potrąceniu podlega jedynie połowa wynagrodzenia (w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych wysokość potrąceń zostaje zwiększona do 3/5 wynagrodzenia). Wolna od potrąceń jest natomiast kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 871 § 1 pkt 1 k.p.) - jednak wyłącznie wówczas, gdy nie są egzekwowane świadczenia alimentacyjne. Przepisy te są stosowane w postępowaniu egzekucyjnym na mocy art. 833 k.p.c., a w upadłościowym odpowiednio – na podstawie 63 ust. 1 pkt 1 Pr. Up. w zw. z art. 833 k.p.c.
Przykład 1
Upadły pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy i osiąga minimalne wynagrodzenie za pracę (w 2019 r. – 2.250 zł brutto). Na upadłym nie ciążą zobowiązania z tytułu świadczeń alimentacyjnych.
Całe wynagrodzenie upadłego nie wchodzi w skład masy upadłości.
Przykład 2
Upadły pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy i osiąga wynagrodzenie w wysokości 3.000 zł netto. Na upadłym nie ciążą zobowiązania z tytułu świadczeń alimentacyjnych.
Wynagrodzenie minimalne od 2019 roku wynosi 2.250 zł brutto – można przyjąć, że w indywidualnym przypadku będzie to jest to 1.633,78 zł netto.
Zajęciu podlega nie więcej niż połowa wynagrodzenia. Wobec zajęcia połowy wynagrodzenia, upadłemu pozostałaby kwota niższa niż pensja minimalna, przyjmuje się zatem, że zajęciu podlega tylko kwota 1.366,22 zł (3.000 zł - 1.633,78 zł).
Przykład 3
Upadły pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy i osiąga wynagrodzenie w wysokości 6.000 zł netto. Na upadłym nie ciążą zobowiązania z tytułu świadczeń alimentacyjnych.
Zajęciu podlega nie więcej niż połowa wynagrodzenia. Do masy wejście 3.000 zł netto, a drugie 3.000 zł zostanie pozostawione upadłemu.
Powyższe przykłady uległby stosownej modyfikacji, w przypadku egzekwowania dodatkowo świadczeń alimentacyjnych.
Inne źródła utrzymania
Od 1 stycznia 2019 r., z uwagi na zmianę treści przepisów, nie budzi już wątpliwości, że zarówno przepisy o limicie potrąceń (50%/60%), jak i o kwocie wolnej od potrąceń w wysokości minimalnego wynagrodzenia, będą miały zastosowanie również do świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną – w większości przypadków umowa o świadczenie usług podobna do umowy zlecenia (popularne nazywana po prostu „umową zlecenia”), zawierana na podstawie art. 750 k.c.
W tym zakresie doszło jednak do zmiany określenia kategorii świadczenia, które podlega wyłączeniu. Poprzednio ochronie podlegały „wszystkie świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania”. Aktualnie przepis stanowi o „świadczeniach powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną”.
Przykład 1
Upadły uzyskuje dochód wyłącznie z regularnego wykonywania usług na podstawie tzw. „umowy zlecenia”. Ponieważ jest to jedyne źródło dochodu upadłego, uzyskiwane regularnie, wynagrodzenie z tej umowy będzie podlegało takim samym gwarancjom jak wynagrodzenie z umowy o pracę.
Jeśli dochód uzyskany na podstawie umowy zlecenia równy był wynagrodzeniu minimalnemu, całość dochodu pozostaje w dyspozycji upadłego. W przypadku braku przepisu szczególnego, ustanawiającego ochronę taką samą jak dla wynagrodzenia ze stosunku pracy, do masy upadłości weszłaby całość wynagrodzenia.
Przykład 2
Upadły uzyskał dochód z jednorazowego wykonania usługi na podstawie tzw. „umowy zlecenia”. Chociaż jest to jedyne źródło utrzymania dłużnika, uzasadnione wątpliwości budzi czy kwota będzie podlegała ochronie przed zajęciem. W takim wypadku należałoby uznać, iż do masy upadłości wejście całość otrzymanego z umowy zlecenia wynagrodzenia.
Przepisy o ochronie wynagrodzenia za pracę przed egzekucją stosuje się również do:
- wypłacanych na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1065, z późn. zm.):
- zasiłków dla bezrobotnych,
- dodatków aktywizacyjnych,
- stypendiów oraz dodatków szkoleniowych,
- uposażeń posłów i senatorów,
- należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni,
- wynagrodzeń członków spółdzielni pracy,
Ograniczeń w możliwości egzekucji nie stosuje się jednak do wierzytelności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu udziału w dochodach spółdzielni przypadających im od wniesionych do spółdzielni wkładów.
Emerytury i renty
W przypadku emerytur i rent, co do zasady występuje ograniczenie potrąceń do wysokości 25% świadczenia, a w przypadku świadczeń alimentacyjnych do wysokości 60% świadczenia. Wolna od egzekucji będzie natomiast kwota 825 zł (kwota jest corocznie waloryzowana).
Przykład 1
Emeryt, który ogłosił upadłość konsumencką, pobiera emeryturę w wysokości 900 zł netto. Na emerycie nie ciąży obowiązek alimentacyjny.
25% świadczenia to 225 zł.
Ponieważ emerytowi zostałaby kwota poniżej kwoty wolnej od egzekucji (825 zł), do masy upadłości wejdzie jedynie 75 zł (900 zł – 825 zł). Pozostała część (825 zł) nie będzie podlegała egzekucji.
Przykład 2
Emeryt, który ogłosił upadłość konsumencką, pobiera emeryturę w wysokości 1.600 zł netto. Na emerycie nie ciąży obowiązek alimentacyjny.
25% świadczenia to 400 zł.
Do masy upadłości wejdzie kwota 400 zł. Pozostała część (1.200 zł) nie będzie podlegała egzekucji.
Do najważniejszych przykładów świadczeń, które zupełnie nie podlegają egzekucji należą:
- świadczenia alimentacyjne i świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
- świadczenie wychowawcze (tzw. „500+”),
- dodatki rodzinne,
- dodatki pielęgnacyjne,
- dodatki porodowe,
- dodatki dla sierot zupełnych,
- zasiłki dla opiekunów,
- świadczenia z pomocy społecznej,
- świadczenia integracyjne,
- jednorazowe świadczenie, o którym mowa w art. 10 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin "Za życiem" (Dz. U. poz. 1860 oraz z 2018 r. poz. 1076).
Diety z tytułu podróży służbowych
Dziesięć dni po ww. zmianach weszły w życie niekorzystne dla dłużników regulacje z zakresu wyłączenia spod egzekucji diet – od 11 stycznia podlega egzekucji 50% diet z tytułu podróży służbowych, jeżeli egzekwowane mają być świadczenia z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów.
Podsumowanie
Opisane powyżej reguły ochrony mają duże znaczenie nie tylko dla osób fizycznych, które utrzymują się z umowy o pracę, ale również z innych źródeł. O ile udzielenie ochrony i jej zakres nie budzą większych wątpliwości w przypadku dochodu uzyskiwanego na podstawie umowy o pracę, o tyle problematyczne może być ustalenie, kiedy dojdzie do uzyskiwania świadczeń o charakterze powtarzającym się, mających na celu zapewnienie utrzymania dłużnika albo stanowiących jedyne źródło jego dochodu. W tym zakresie dokonana nowelizacja mogła w sposób pełniejszy rozwiać narosłe na gruncie stosowania przepisów wątpliwości. Wobec braku aktywności legislacyjnej ustawodawcy, dużego znaczenia nabierają okoliczności konkretnego stanu faktycznego, które będą musiały zostać wszechstronnie zbadane w kontekście rozpoznania istnienia szczególnej ochrony otrzymywanych świadczeń.