Aktualny stan prawny
W dniu 24 marca 2020 r. weszła w życie duża nowelizacja ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: p.u.), która znacznie ułatwiła dłużnikom ogłaszanie upadłości. W aktualnym stanie prawnym niemal każdy może ogłosić upadłość. W przeciwieństwie bowiem do dotychczasowej sytuacji, bez znaczenia dla faktu ogłoszenia upadłości (przesłanka negatywna) pozostaje obecnie, czy niewypłacalność dłużnika powstała z jego winy, czy też jest skutkiem obiektywnych okoliczności, na które dłużnik nie miał wpływu, a które to okoliczności poskutkowały, że znalazł się w dołku finansowym.
Nie oznacza to bynajmniej, że ogłoszenie upadłości stanowi uniwersalne panaceum na problemy natury majątkowej, wynikające czy to z niekorzystnych zrządzeń losu, czy swobodnego podejścia do majątku. Trzeba mieć na uwadze, że ogłoszenie upadłości pociąga za sobą daleko idące skutki w sferze prawnej upadłego, które rozciągać się mogą nawet na okres 7 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o ustaleniu planu spłaty.
Instytucja upadłości konsumenckiej – jak sama nazwa wskazuje – przewidziana jest dla konsumentów, tj. osób nieprowadzących działalności gospodarczej. W aktualnym stanie prawnym osoba, prowadząca działalność gospodarczą, chcąc ogłosić upadłość konsumencką, musi dokonać uprzedniego wykreślenia z CEiDG. Tym samym, po nowelizacji przepisów, dłużnik już następnego dnia po wykreśleniu z ewidencji ma możliwość skutecznego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podobna sytuacja ma miejsce w stosunku do wspólników spółki z o.o., czy też udziałowców spółki akcyjnej. Ich udziały czy akcje są po prostu składnikiem majątku dłużnika, który może zostać spieniężony przez syndyka w toku postępowania upadłościowego. Niemniej prawidłowe przeprowadzenie postępowania w przedmiocie upadłości konsumenckiej takiej osoby jest nieco bardziej skomplikowane i wymaga osobnego omówienia.
Z teorii do praktyki…
Postępowanie upadłościowe jest trzyetapowe. Pierwszy etap to ogłoszenie upadłości, inicjowane przez złożenie wniosku. Wniosek ten musi być złożony na formularzu, stanowiącym załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie określenia wzorów formularzy wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Ważne jest, by wniosek został wypełniony szczególnie skrupulatnie i zawierał wszystkie niezbędne informacje, określone w art. 4912 ust. 4 pkt 1-11 p.u. Podanie nieprawdziwych danych – w najlepszym wypadku – może skutkować zwrotem wniosku z uwagi na niedopełnienie warunków formalnych, w najgorszym natomiast – pełną odpowiedzialnością za szkodę w majątku wierzyciela. Wniosek podlega opłacie kwotą 30 zł, wnoszoną znakami opłaty skarbowej albo przelewem na konto sądu właściwego miejscowo i rzeczowo do rozpoznania sprawy (wydział gospodarczy sądu rejonowego, właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika – art. 18 i 19 ust. 1-4 p.u.).
Po złożeniu wniosku sąd dokonuje jego oceny pod kątem warunków formalnych, a także najistotniejszej z punktu widzenia dłużnika przesłanki niewypłacalności. W razie uznania, że zachodzi taka potrzeba sąd może wysłuchać wnioskodawcę (art. 30 ust. 1-4 p.u.). Następnie, o ile wniosek nie ma braków, a ze złożonych oświadczeń i dokumentów wynika, że dłużnik jest niewypłacalny, sąd orzeka o ogłoszeniu upadłości i wyznacza syndyka. Dłużnik wkracza w kolejny etap postępowania.
Z momentem orzeczenia upadłości, dłużnik przeistacza się w upadłego, traci prawo do zarządzania swoim majątkiem, który staje się tzw. masą upadłościową służącą do spłaty długów oraz pokrycia kosztów postępowania upadłościowego. Od tej pory majątkiem zarządza syndyk, jako wyłącznie władny do dokonywania czynności prawnych związanych z masą upadłości, w tym przede wszystkim jej spieniężenia. Syndyk ma nadto możliwość wzruszenia czynności rozporządzających upadłego, które uszczupliły jego majątek, dokonanych aż do roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 127 ust. 1 p.u.).
Przejmując majątek upadłego, syndyk pozostawia do jego dyspozycji kwotę wolną od zajęcia, celem zabezpieczenia podstawowych potrzeb życiowych upadłego i jego rodziny. Upadły może również swobodnie dysponować przedmiotami codziennego użytku, a także rzeczami, potrzebnymi do wykonywania pracy zawodowej. W tym czasie następuje oszacowanie majątku upadłego oraz gromadzenie informacji pochodzących od wierzycieli odnośnie wierzytelności podlegających spłacie. Następnie syndyk likwiduje składniki masy upadłości i gromadzi środki na zaspokojenie wierzycieli. Na tym etapie upadły powinien ściśle współpracować z syndykiem, od którego (i oczywiście sądu) w znacznej mierze zależy sprawność postępowania w tym ustalenia planu spłaty bądź umorzenia długów.
Sytuacje, gdy zgromadzony majątek wystarcza na zaspokojenie zobowiązań, stanowią ułamek wszystkich postępowań upadłościowych. Najczęściej sytuacja wygląda tak, że po przeprowadzonym postępowaniu upadłościowym pozostają niespłacone zobowiązania. Sąd ma wówczas możliwość umorzenia długów bez ustalania planu spłaty, co ma miejsce przede wszystkim w przypadku upadłych niezdolnych do podjęcia pracy. Z reguły jednak sąd ustala plan spłaty, w którym zobowiązuje upadłego do comiesięcznego spłacania wierzycieli określoną kwotą, po rozważeniu uzasadnionych kosztów jego utrzymania. Szczególnie istotne pozostaje, że to na tym etapie sąd rozstrzyga o przyczynie niewypłacalności upadłego, który – w razie uznania, że niewypłacalność nie z wynika z jego winy – zostaje zobowiązany do wykonywania planu spłaty przez okres nie dłuższy niż 36 miesięcy (3 lata). W razie zaś uznania, że niewypłacalność upadłego bądź istotne jej zwiększenie nastąpiły z winy upadłego albo jego umyślnego działania, plan spłaty ustala się na okres do 84 miesięcy (7 lat).
Po uprawomocnieniu się postanowienia ustalającego plan spłaty, upadły ma obowiązek uiszczać raty w określonej wysokości, natomiast reszta jego długów zostanie umorzona po upływie okresu spłaty. Co istotne, nie podlegają umorzeniu zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, wynikające z rent odszkodowawczych za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, zobowiązania wynikające z wyroków karnych, a nadto zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, gdy wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.
Teraz już tylko od rzetelnego wywiązywania się przez upadłego z nałożonych na niego obowiązków zależy, czy po wykonaniu planu spłaty odzyska on wolność finansową.
Bartosz Sierkowski
Adwokat