W chwili obecnej trudno jednoznacznie ocenić na ile skuteczne mogą okazać się działania, polegające na odzyskaniu powierzonych środków pieniężnych na podstawie umowy ze spółką, która znalazła się w stanie upadłości. Sytuacja ta jest uzależniona przede wszystkim od ustaleń co do wielkości majątku, jakim wciąż dysponuje spółka (różne wstępne szacunki mówią o kilkudziesięciu milionach złotych) oraz od ustaleń dotyczących tego majątku, który został ze spółki bezprawnie wyprowadzony, a który można „wydobyć” stosując instrumenty prawne opisane powyżej. W tym zakresie kluczowe będą ustalenia prowadzonego postępowania karnego oraz współpraca przyszłego syndyka (jeśli sąd ogłosi upadłość) z organami ścigania.
I. Klienci, którzy powierzyli podmiotowi gospodarczemu / znajdującemu się w stanie upadłości lub wnioskującemu o upadłość / środki pieniężne na podstawie zawartych z tym podmiotem umów, mogą dochodzić swoich roszczeń za sprawą skorzystania z dwóch podstawowych możliwości:
a. Dochodzenie roszczeń w ramach postępowania upadłościowego wobec spółki / znajdującej się w stanie upadłości lub wnioskującej o upadłość /
Jeżeli sąd ogłosi upadłość spółki, to wszystkie zobowiązania pieniężne podmiotu gospodarczego wobec jej klientów staną się wymagalne, co oznacza, że wszystkie osoby, które powierzyły spółce swoje pieniądze (nawet wpłacone na lokaty długoterminowe), będą mogły wziąć udział w postępowaniu upadłościowym (sąd ogłoszeniem wezwie wszystkich wierzycieli do zgłoszenia swoich roszczeń) i dochodzić zwrotu swoich należności w ramach tego postępowania (art. 91 Prawo Upadłościowe i Naprawcze).
Zobacz również: Klienci Amber Gold szykują pozew zbiorowy
W takim przypadku roszczenia klientów podmiotu gospodarczego zaspokajane będą z funduszy uzyskanych w drodze likwidacji majątku spółki, polegającej głównie na jego sprzedaży. Należy podkreślić, że spłata zobowiązań upadłej spółki będzie mogła być dokonywana nie tylko z majątku, który w chwili obecnej jest już zidentyfikowany i został zabezpieczony. Gdyby bowiem okazało się, że spółka w ostatnich miesiącach wyzbyła się (darowała, sprzedała itp.) należących do niej składników majątkowych, bezpłatnie lub w zamian za świadczenia, których wartość rażąco odbiega od wartości tych składników, to takie wyzbycie się jest z mocy prawa bezskuteczne (art.127 i 128 PUiN). Ustanowiony przez sąd syndyk będzie mógł dochodzić zwrotu przedmiotowych składników w postępowaniu sądowym (art. 132 PUiN). Odzyskane składniki majątkowe wejdą do masy upadłości, następnie zostaną spieniężone przez syndyka, a otrzymane kwoty przeznaczone na spłatę wierzycieli.
b. Dochodzenie roszczeń w ramach procesu cywilnego i egzekucji sądowej
Klienci spółki mogą dochodzić od niej swoich roszczeń również na drodze procesu cywilnego, z tym, że jeżeli sąd ogłosi upadłość podmiotu gospodarczego, to postępowania toczące się w trybie procesu zostaną zawieszone i będą mogły być podjęte przeciwko syndykowi dopiero wówczas, gdy w postępowaniu upadłościowym dane roszczenie nie zostanie umieszczone na liście wierzytelności.
Korzystając z drogi procesu, wierzyciele mogą albo wytoczyć indywidualne powództwa, albo wnieść pozew zbiorowy na podstawie ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. W każdym z tych przypadków mogą też wystąpić już w momencie składania pozwu (a nawet jeszcze wcześniej) z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa, co ułatwia zaspokojenie roszczenia. Po uzyskaniu wyroku zasądzającego dochodzoną kwotę, każdy zainteresowany może wystąpić o wszczęcie egzekucji przeciwko spółce na podstawie tego wyroku.
Należy podkreślić, iż również w przypadku dochodzenia roszczeń na drodze procesu cywilnego, a następnie egzekucji sądowej zasądzonych należności przepisy prawa dają możliwość zaspokojenia wierzyciela nie tylko z majątku, którym aktualnie dysponuje spółka, lecz także z tych przedmiotów majątkowych, które z pokrzywdzeniem wierzycieli zostały wyprowadzone ze spółki.
Zobacz także: Niedozwolone klauzule w umowach o kredyt hipoteczny
I tak, wierzyciel może skorzystać np. z tzw. skargi pauliańskiej, przy pomocy której można uzyskać stwierdzenie bezskuteczności czynności prawnych spółki, w wyniku których osoby trzecie uzyskały jakąś korzyść majątkową z pokrzywdzeniem wierzycieli (art. 527 Kodeksu cywilnego). Może to dotyczyć np. wszelkiego rodzaju darowizn czy umów, które przewidywały świadczenie na rzecz osoby trzeciej nieekwiwalentne w stosunku do świadczenia tej osoby na rzecz spółki (np. oczywiście zawyżone wynagrodzenie za usługi). Uznanie takich czynności za bezskuteczne oznacza, że składniki majątkowe, których one dotyczyły, stanowią nadal własność spółki, a zatem, że wierzyciele w toku egzekucji mogą zaspokoić swoje roszczenia wobec spółki także z tych składników.
Stosownie do okoliczności, wierzyciele spółki mogą wykorzystać także przepisy dotyczące tzw. pozorności czynności prawnej (art. 83 Kodeksu cywilnego). Pozorna czynność prawna jest nieważna. Jeśli więc spółka, w celu wyprowadzenia z niej majątku, zawierała z określonymi osobami (np. członkiem swego zarządu) umowy o charakterze pozornym (np. pozorne sprzedaże, pozorne umowy o świadczenie usług), to można uzyskać w sądzie ustalenie nieważności takich czynności. Takie ustalenie potwierdza, że składnik majątkowy objęty daną czynnością stanowi w dalszym ciągu własność spółki, co oznacza, że w toku egzekucji wierzyciel spółki może zaspokoić swoje roszczenie także z tego składnika. Gdyby osoba trzecia, która na mocy pozornej czynności uzyskała od spółki przedmiotowy składnik nie chciała zwrócić go spółce, to wierzyciele spółki w toku postępowania egzekucyjnego przeciwko niej będą uprawnieni do zajęcia wierzytelności spółki w stosunku do tej osoby o zwrot w/w składnika. W ten sposób będą mogli uzyskać zaspokojenie bezpośrednio od osoby dysponującej przedmiotowym składnikiem (art. 887 §1 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 902 tego Kodeksu).
II. W świetle obowiązujących przepisów klienci podmiotu gospodarczego, któremu powierzyli oni środki pieniężne posiadają pewne możliwości odzyskania środków także w drodze dochodzenia roszczeń od członków zarządu spółki.
a. Dochodzenie niezaspokojonych roszczeń wobec spółki od członków zarządu na podstawie art.299 Kodeksu spółek handlowych (dalej: „k.s.h.”)
W przypadku gdyby egzekucja prowadzona przeciwko podmiotu gospodarczego (czy to uniwersalna, tj. w ramach postępowania upadłościowego, czy to singularna, tj. w ramach egzekucji sądowej) okazała się bezskuteczna, istnieje możliwość dochodzenia należności wobec spółki od członków jej zarządu (art. 299 k.s.h.). W takim przypadku wierzyciel spółki musi jedynie wykazać przed sądem, iż nie uzyskał zaspokojenia swoich należności od spółki. Natomiast członek zarządu, aby uwolnić się od odpowiedzialności za spłatę tych należności będzie musiał udowodnić, że we właściwym czasie został złożony wniosek o upadłość spółki albo że niezgłoszenie takiego wniosku nastąpiło bez jego winy bądź też że mimo niezgłoszenia wniosku wierzyciel nie poniósł szkody. W przypadku uzyskania wyroku zasądzającego roszczenie od członka zarządu wierzyciel spółki będzie mógł skierować egzekucję także do majątku tej osoby.
b. Dochodzenie odszkodowania od członków zarządu spółki na zasadach ogólnych
Istnieje także możliwość dochodzenia przez klientów podmiotu gospodarczego od członków jej zarządu odszkodowania na zasadach ogólnych, tj. przede wszystkim na podstawie art.415 Kodeksu cywilnego dotyczącego tzw. odpowiedzialności deliktowej. Odpowiedzialność ta uwarunkowana jest wykazaniem szkody poniesionej przez daną osobę, bezprawnego działania członka zarządu oraz związku przyczynowego pomiędzy tym działaniem a szkodą.
Należy przypomnieć, że przeciwko prezesowi spółki toczy się postępowanie karne obejmujące kilka zarzutów. Gdyby w wyniku tego postępowania prezes spółki został uznany za winnego np. oszustwa popełnionego na szkodę klientów podmiotu gospodarczego, to takie orzeczenie znacznie ułatwiłoby klientom spółki dochodzenie odszkodowania od prezesa na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej.
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
Polecamy serwis: Prawa konsumenta