Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o usługach turystycznych organizator turystyki lub pośrednik turystyczny proponujący klientom imprezy turystyczne, udostępniając odpowiednie informacje pisemne, a w szczególności broszury, foldery lub katalogi, zobowiązany jest wskazać w sposób dokładny i zrozumiały cenę imprezy lub usługi turystycznej albo sposób jej ustalenia.
Powinna być ona podana w sposób kompletny. Wyraźnie muszą być wskazane wszystkie usługi, które umowa obejmuje, w tym również cena tzw. usług fakultatywnych, o czym bardzo często się zapomina.
Kiedy zmiana ceny jest możliwa
Z uwagi na to, iż coraz częściej umowy o imprezę turystyczną zwierane są z dużym wyprzedzeniem, istotna jest kwestia możliwości dokonywania zmian poszczególnych elementów umowy. Zgodnie z podstawową zasadą prawa zobowiązań każda ze stron umowy, co do zasady związana jest jej postanowieniami. Dotyczy to również ceny, stanowiącej niewątpliwie istotny element umowy.
Ustawa o usługach turystycznych w art. 17 przewiduje możliwość dokonania zmiany ceny – jej podwyższenia, jednakże tylko i wyłącznie gdy taka możliwość została wyraźnie przewidziana w umowie i pod warunkiem, że organizator udokumentuje wpływ na podwyższenie ceny jednej z następujących okoliczności:
- wzrostu kosztów transportu,
- wzrostu opłat urzędowych, podatków lub opłat należnych za takie usługi, jak lotniskowe, załadunkowe lub przeładunkowe w portach morskich i lotniczych,
- wzrostu kursów walut.
Do kiedy cena może ulec zmianie
Dodatkowo oprócz enumeratywnego wskazania przyczyn umożliwiających organizatorowi lub pośrednikowi turystycznemu podwyższenie określonej w umowie ceny imprezy turystycznej, ustawodawca wprowadził także ograniczenie czasowe, zgodnie z którym bez względu na zaistniałe okoliczności na 20 dni przed datą wyjazdu cena nie może ulec zmianie. Niewątpliwie taki zapis skutkuje tym, że zmiana może nastąpić najpóźniej na 21 dni przed datą wyjazdu.
Art. 17 ustawy o usługach turystycznych stanowi wyjątek od zasady niezmienności postanowień umowy i w związku z tym nie może być interpretowany w sposób rozszerzający.
Obowiązki organizatora i prawa klienta
W przypadku zaistnienia którejkolwiek z ww. przesłanek organizator turystyki lub pośrednik turystyczny zamierzający podwyższyć cenę imprezy turystycznej powinien niezwłocznie powiadomić o tym klienta jednocześnie przedstawiając szczegółowe udokumentowanie - wyliczenie uprawniające go do dokonania takiej zmiany. W przeciwnym razie klient będzie mógł skutecznie odmówić dokonania dopłaty.
Ponadto klient w takiej sytuacji w zależności od podjętej przez siebie decyzji będzie mógł przyjąć proponowaną zmianę – podwyższenie ceny bądź też na podstawie art. 14 ust. 5 ustawy o usługach turystycznych skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy za natychmiastowym zwrotem całej wpłaconej sumy bez obowiązku zapłaty kary umownej, z uwagi na zmianę istotnego warunku umowy.
Niedozwolone klauzule umowne
Pomimo szczegółowej regulacji ustawowej w tym zakresie bardzo często w umowach można znaleźć postanowienia znacznie odbiegające od ustawowych.
Biorąc pod uwagę, iż zgodnie z art. 3853 pkt 20 Kodeksu cywilnego w razie wątpliwości za niedozwolone postanowienia umowne uważa się te które w szczególności przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy, wiele z postanowień zamieszczanych „standardowo” w umowach o imprezę turystyczną, a właściwie w stanowiących integralną część umowy warunkach ogólnych, zostało zakwestionowanych przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do Rejestru klauzul niedozwolonych.
Przykładowo można wskazać na następujące postanowienia umowne:
- „Wzrost ceny do 10% nie powoduje zmiany warunków imprezy”,
- „(…) Zmianę ceny uzasadniają w szczególności: zmiany kursów walut, wzrost opłat urzędowych, podatków lub opłat należnych za usługi (lotniskowe, portowe itd.), wzrost kosztów transportu”,
- „Firma zastrzega sobie prawo do zmiany ceny imprezy z przyczyn od siebie niezależnych (np. zmiana kursów walut, cen usług, kontrahenta, kosztów transportu oraz podatków i innych opłat) do 10% ceny bez powiadomienia uczestnika, a powyżej 10% z powiadomieniem. Wzrost ceny powyżej 10% uprawnienia uczestnika do rezygnacji pod warunkiem powiadomienia o tym fakcie osobiście lub pisemnie (…) nie później niż w terminie 3 dni od powiadomienia o zmianie ceny, brak odpowiedzi w terminie uważa się za akceptację zmienionych warunków”,
- „Ceny przedstawione w cenniku są cenami stałymi. Biuro zastrzega sobie jednak prawo do zmiany ceny w wyjątkowych przypadkach takich jak: skokowe zmiany kursów walut przekraczające 5%, taryf przewozowych, cen paliw, przepisów podatkowych itp., nie później jednak niż na 20 dni przed datą wyjazdu”,
- „Organizator zastrzega sobie prawo dokonywania zmian oferowanych i poświadczonych w dokumentacjach imprez cen, w przypadku podwyższania kosztów transportu, podatków i wzrostu ceł, nośników energii, wzrostów kursów walut.”
- „Biuro zastrzega sobie prawo zmiany ceny w terminie do 14 dni przed rozpoczęciem imprezy”.
Przedstawione powyżej przykłady niedozwolonych postanowień dotyczących kwestii związanych z możliwością zmiany ceny po zawarciu umowy stanowią tylko nieliczne z nich i wskazują na konieczność szczególnego zwracania uwagi przede wszystkim na postanowienia dotyczące katalogu przyczyn mogących powodować wzrost cen, terminu w jakim dopuszczalne jest podwyższenie ceny oraz uprawnienia organizatora do zmiany ceny bez przyznania klientowi prawa do odstąpienia od umowy.
Podstawy prawne:
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz.U. 2004, Nr 223, poz. 2268 z późn. zm),
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.