W związku ze stałym wzrostem liczby zachorowań w Europie wywołanych koronawirusem SARS-CoV-2, powstało zagadnienie prawne dotyczące możliwości odstąpienia zarówno przez kupującego wycieczkę, jak i biuro podróży, od umowy o usługi turystyczne. Sytuacja ta dotyczy głównie Włoch, a zwłaszcza regionów północnych, gdzie liczba zachorowań jest największa w Europie, ale omawiany problem ma szerszy kontekst.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Główny Inspektor Sanitarny w dniu 23.02.2020 r. wydali komunikaty, w których nie zalecają podróżowania do Chin oraz Korei Południowej, Włoch (w szczególności do regionu Lombardia, Wenecja Euganejska, Piemont, Emilia Romania, Lacjum), Iranu, Japonii, Tajlandii, Wietnamu, Singapuru i Tajwanu, z uwagi na rozprzestrzenianie się wirusa. 23.02.2020 r. 11 gmin na północy Włoch zostało objętych kwarantanną i nie jest możliwy wjazd ani wyjazd z ich terytorium.
Odstąpienie od umowy przez podróżującego
W sytuacji, gdy podróżny zawarł umowę o świadczenie usług turystycznych z biurem podróży, zastosowanie znajduje Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, która weszła w życie 1.07.2018 r., implementując do prawa polskiego dyrektywę unijną 2015/2302. Ustawa przyznaje prawo odstąpienia od przedmiotowej umowy zarówno podróżnemu, jak i organizatorowi turystyki, przy spełnieniu określonych przesłanek. Przesłanki te zostały jednak bardzo generalnie określone przez ustawodawcę przy implementacji dyrektywy unijnej i sprawiają trudności interpretacyjne.
Zgodnie z art 47 ust. 1 „Podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym czasie przed jej rozpoczęciem”. Podróżny może, co do zasady, zostać zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i uzasadnionej opłaty za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej na rzecz organizatora turystyki, jednak na podstawie art. 47 ust. 4
„Podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego”, co ma kluczowe znaczenie dla omawianego zagadnienia. Regulacja ta może odnosić się zarówno do wycieczek objazdowych, jak i do podróży do jednego miejsca docelowego.
W art. 4 pkt 15 ustawy znajduje się definicja legalna nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Należy przez nie rozumieć „sytuację pozostającą poza kontrolą strony powołującej się na taką sytuację, której skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie rozsądne działania”. W motywie 31 preambuły dyrektywy 2015/2302 wskazano, że nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mogą obejmować, na przykład, „działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej”. Oznacza to, że skutki wywołane przez koronawirusa w danym miejscu podróży także mogą zostać objęte zakresem tej definicji.
Aby prawo odstąpienia mogło zostać przez podróżnego wykonane, muszą zostać spełnione wszystkie wyżej wymienione przesłanki.
Rozwiązanie umowy przez organizatora imprezy turystycznej
Możliwość rozwiązania umowy została przyznana również organizatorowi turystyki w art. 47 ust. 5 ustawy. Organizator może rozwiązać umowę, gdy z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności nie ma możliwości jej wykonania. W takim przypadku organizator powinien powiadomić podróżnego o odstąpieniu od umowy niezwłocznie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W tej sytuacji warunki skorzystania przez organizatora z możliwości rozwiązania umowy zostały zaostrzone w porównaniu warunków obowiązujących podróżnego, od którego ustawodawca nie wymaga odstąpienia od umowy niezwłocznie, w razie wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Organizator musi także nie mieć możliwości wykonania umowy z powodu wspomnianych okoliczności.
Ustawa przyznaje takie prawo organizatorowi również wtedy, gdy liczba osób, które zgłosiły się do udziału w imprezie turystycznej, jest mniejsza niż minimalna liczba osób podana w umowie o udział w imprezie turystycznej, przy dochowaniu określonych w ustawie terminów.
W obydwu przypadkach organizator powinien dokonać pełnego zwrotu podróżnemu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej.
Polecamy: Kodeks pracy 2020. Praktyczny komentarz z przykładami
Warto zwrócić uwagę, że dniu 1 marca 2020 r. do Sejmu został złożony rządowy projekt Ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Art. 12 ust. 1 Ustawy stanowi, że w przypadku odstąpienia lub rozwiązania umowy o usługi turystyczne w związku z epidemią wirusa SARS-CoV-2, zarówno przez podróżnego, jak i przez organizatora turystyki, przedsiębiorcy turystycznemu przysługuje zwrot środków przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny.
Jak interpretować przepisy o możliwości odstąpienia od umowy?
Na gruncie Ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych możliwa jest różna interpretacja jej przepisów z uwagi na brak w zakresie omówionych kwestii orzecznictwa sądowego oraz posługiwanie się przez ustawodawcę pojęciami nieostrymi.
Za nieuniknioną i nadzwyczajną okoliczność należy uznać sytuację zaistniałą już po zawarciu przez podróżnego z organizatorem umowy o świadczenie usług turystycznych, na którą strony umowy nie mogły mieć żadnego wpływu. Wspomniana okoliczność musi mieć także znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego, co obejmuje bardzo szeroki zakres przedmiotowy, np. brak możliwości skorzystania z atrakcji, jakie dane miejsce oferuje lub utrudnienia związane ze swobodnym przepływem osób zarówno na granicach państw, jak i na terytorium państwa docelowego. Trudności interpretacyjne sprawia również pojęcie „miejsca docelowego lub jego najbliższego sąsiedztwa”, gdyż z uwagi na dynamiczną sytuację trudne do przewidzenia są kierunki rozwoju epidemii i wzrostu zachorowań.
Z uwagi na wyżej wymienione kwestie, nie jest możliwe generalne i jednoznaczne stwierdzenie, kiedy podróżny może mieć prawo odstąpienia od umowy i może domagać się zwrotu kosztów, a kiedy rozwiązać umowę może organizator imprezy turystycznej. Każdy przypadek należy rozważyć indywidualnie, z uwzględnieniem wszelkich zaistniałych okoliczności.
Źródła:
- Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych z dnia 24.12017 (Dz. U. z 2019 poz. 548)
- Projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 1.03.2020 r., Druk nr 265,
- K. Kryla-Cudna, komentarz do art. 47, w: K. Osajda (red.), Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych. Komentarz., wyd. 1, 2019.
- Komunikat Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Głównego Inspektora Sanitarnego z 23.02.2020 r.