Z powyższymi pojęciami nabywcy towarów na co dzień spotykają się w praktyce obrotu, przy czym często posługują się nimi zamiennie i w ogóle ich nie rozróżniają. Tymczasem odpowiedzialność np. sprzedawcy za wadliwy towar w ramach rękojmi, nie pokrywa się z odpowiedzialnością producenta z tytułu gwarancji, jak również nie jest tożsama z uprawnieniami wynikającymi z tzw. sprzedaży konsumenckiej. Prawidłowe rozróżnianie reżimów odpowiedzialności za wady nabytych rzeczy z pewnością pozwoli uniknąć wątpliwości prawnych, a jednocześnie umożliwi określić właściwego adresata roszczeń powstałych wskutek ujawnienia się wad towarów, za które zapłacono przecież przy naturalnym założeniu, że są pełnowartościowe.
Zobacz serwis: Prawa konsumenta
Rękojmia
Rękojmia to zawarty w Kodeksie cywilnym, odrębny reżim odpowiedzialności kontrahenta za wadliwy towar lub wadliwe świadczenie. Poszkodowany wskutek ujawnienia się wady ma ustawowe prawa (np. żądanie usunięcia wady poprzez dokonanie bezpłatnej naprawy) wobec kontrahenta, który odpowiada niezależnie od swojej winy. Oznacza to, że np. sprzedawca wadliwej rzeczy nie może tłumaczyć się, że nie zawinił, bo np. nie produkuje sprzedawanych rzeczy i nie ma tym samym wpływu na ich jakość. Rękojmia ma bowiem charakter obiektywny: odpowiedzialność powstaje z mocy prawa, wskutek ujawnienia się wady we wskazanym w ustawie terminie.
Zobacz: Czy można składać reklamację w innym sklepie?
Rękojmia obowiązuje przy umowie sprzedaży (sprzedawca odpowiada względem kupującego za wady fizyczne lub wady prawne sprzedanych towarów), przy umowie o dzieło (wykonawca odpowiada za wady wykonanego dzieła – np. za wadliwie wykonany mebel), przy umowie o roboty budowlane (wykonawca odpowiada za wady obiektów budowlanych), jak również przy umowie najmu (wynajmujący odpowiada za wady uniemożliwiające korzystanie z wynajmowanego lokalu – np. za nieprawidłowo funkcjonujące ogrzewanie).
Dochodzenie uprawnień z tytułu rękojmi jest stosunkowo łatwe dla poszkodowanego. Nie trzeba bowiem udowodniać winy kontrahenta, a jedynie należy wykazać fakt wystąpienia konkretnej wady. Ograniczeniem rękojmi jest ustawowy termin: uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi za wady fizyczne nabytej rzeczy bezpowrotnie wygasają po upływie roku, licząc od dnia jej wydania. Z kolei rękojmia za wady budynku wygasa po upływie trzech lat.
Uprzywilejowany konsument
Od kodeksowej rękojmi należy odróżnić system odpowiedzialności tego sprzedawcy, który jako przedsiębiorca sprzedaje towary ostatecznemu nabywcy z łańcucha dystrybucji, czyli konsumentowi. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje nie Kodeks cywilny, ale odrębna ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, która z założenia ma ułatwić dochodzenie konsumentowi praw w razie ujawnienia się wad nabytych rzeczy.
Zobacz serwis: Sprzedaż towarów
Sprzedaż konsumencka obejmuje również umowę dostawy, umowę o dzieło oraz umowę komisu zawsze wtedy, gdy nabywcą rzeczy lub usług jest osoba fizyczna, która nie ma statusu przedsiębiorcy i która zawiera umowę na potrzeby osobiste, to jest w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (nabywcą jest konsument).
Istotnym udogodnieniem dla konsumenta jest przyjęte rozwiązanie, zgodnie z którym domniemywa się, że wada nabytej rzeczy istniała w chwili jej wydania, jeżeli tylko wada ujawniła się w okresie sześciu miesięcy od dnia wydania towaru. W praktyce oznacza to, że konsument nie musi udowadniać sprzedawcy wadliwości towarów przez pierwsze sześć miesięcy. Wystarczy więc samo powołanie się na to, że nabyta rzecz jest niezgodna z umową, np. nie spełnia stawianych jej funkcjonalnych oczekiwań.
Gwarancja jakości
Od rękojmi zarówno kodeksowej, jak i konsumenckiej, należy odróżnić system odpowiedzialności wynikający z dobrowolnie przyjętej gwarancji jakości. Zazwyczaj nabywca otrzymuje wraz towarem dokument gwarancyjny, który określa warunki oraz termin, w ciągu którego gwarant (np. producent, który nie jest sprzedawcą) odpowiada względem kupującego za to, że we wskazanym okresie nabyta rzecz będzie w pełni sprawna i funkcjonalna.
Nabywca towaru może dokonać wyboru: dochodzić uprawnień z rękojmi od sprzedawcy lub realizować prawa wynikające z gwarancji w stosunku do gwaranta.
Niekiedy lepszym rozwiązaniem, jest np. domaganie się naprawy wadliwej rzeczy z powołaniem się na gwarancję, albowiem producent udzielający gwarancji zazwyczaj dysponuje wyspecjalizowanym personelem i fachowym serwisem, który zapewni szybkie i bezkonfliktowe usunięcie wady. Tymczasem dochodzenie uprawnień od sprzedawcy na podstawie rękojmi może okazać się czasochłonne i niesatysfakcjonujące, zwłaszcza gdy mamy do czynienia ze sprzedawcą internetowym, który neguje wadliwość sprzedanych towarów z tej tylko przyczyny, że po prostu nie będzie w stanie usunąć nawet niewielkich wad.
Zobacz: Zwrot towaru
Podsumowanie
W razie ujawnienia się wad nabytych towarów należy w pierwszej kolejności ustalić, czy zawarta umowa należy do zakresu umów konsumenckich, a następnie zdecydować się na obranie optymalnego sposobu usunięcia wad, tj. w ramach rękojmi lub odrębnej gwarancji jakości.