Kodeks pracy wyróżnia dwa rodzaje umów o zakazie konkurencji:
- umowy zawarte na czas trwania stosunku pracy;
- umowy zawarte na okres po ustaniu stosunku pracy
Przez zawarcie umowy o zakazie konkurencji pracownik zobowiązuje się, że nie będzie prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy.
Działalnością konkurencyjną wobec pracodawcy są czynności podejmowane przez pracownika, jeżeli te czynności pokrywają się, przynajmniej częściowo, z zakresem działalności pracodawcy. Pracownik może wykonywać czynności konkurencyjne zarówno na własny rachunek (jako przedsiębiorca) jak i na rachunek osoby trzeciej (jako pracownik, zleceniobiorca i tym podobne).
Najistotniejsze jest to, że pracownik może swoim działaniem szkodzić interesom pracodawcy wchodząc w przedmiot jego dzielności. Dotyczy to zarówno produkcji towarów lub świadczenia usług tego samego rodzaju, jak i towarów i usług zbliżonych do działalności pracodawcy, które mogą je zastąpić.
Zobacz: Praca świadczona na podstawie umowy o pracę
Projektant zatrudniony w Pracowni Architektonicznej podejmuje działalność w zakresie projektowania na podstawie umowy zlecenia w innej Pracowni Architektonicznej działającej w tej samej miejscowości.
Jeżeli pracownik zawarł umowę o zakazie konkurencji nie ma znaczenia, czy podjęte przez niego czynności w zakresie konkurencyjnym do działalności pracodawcy są odpłatne czy nieodpłatne.
Umowa o zakazie konkurencji musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Może to być część umowy o pracę albo odrębna umowa.
Umowa o zakazie konkurencji może być zawarta jednocześnie z umową o pracę albo w okresie późniejszym.
Pracodawca może uzależnić zawarcie umowy o pracę od podpisania przez pracownika umowy o zakazie konkurencji
Jeżeli pracodawca proponuje pracownikowi zawarcie umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, to odmowa zawarcia takiej umowy może stanowić przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę. Wyjątek będzie dotyczył sytuacji, gdy proponowane przez pracodawcę warunki zakazu konkurencji są niezgodne z przepisami Kodeksu pracy.
Pracodawca proponuje pracownikowi zawarcie umowy o zakazie konkurencji. Z treści tej umowy wynika, że jeżeli pracownik naruszy zakaz to będzie musiał zapłacić pracodawcy karę umowną w wysokości 100 tys. zł. Pracownik odmawia podpisania umowy o zakazie konkurencji, ponieważ uważa że ewentualna kara umowną jaką musiałby zapłacić pracodawcy jest bardzo wysoka. Pracodawca nie ma podstaw by wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę z tego powodu, że nie podpisał umowy o zakazie konkurencji. Proponowany przez pracodawcę zapis o karze umownej jest niezgody z art. 101¹ § 2 k.p., który przewiduje że pracownik ponosi odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji wyłącznie na podstawie przepisów Kodeksu pracy o odpowiedzialności materialnej pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Zastrzeżenie kary umownej jest zatem niedopuszczalne, a pracownik słusznie nie wyraził zgody na zawarcie umowy o zakazie konkurencji.
Umowa powinna określać rodzaje działalności zakazanej dla pracownika.
Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej może odnosić się zarówno do przedmiotu działalności faktycznie prowadzonej przez pracodawcę, jak i do działalności zaplanowanej. Z tego też względu zakres zakazanych działań konkurencyjnych powinien być skonkretyzowany w umowie o zakazie konkurencji.
Zobacz: Forum prawa
Umowa o zakazie konkurencji powinna określać terytorium, którego zakaz dotyczy. Jeżeli nie zostało ono określone wyraźnie, to należy przyjąć, że w sposób domyślny strony objęły zakazem obszar działalności pracodawcy.
Określając terytorium objęte zakazem trzeba mieć na uwadze, że obszar działalności pracodawcy może się zmieniać. Przy określaniu terytorium objętego zakazem konkurencji w sposób geograficzny (np. terytorium Polski) pracodawca może domagać się zamieszczenia postanowienia przewidującego automatyczne rozszerzenie terytorium objętego zakazem na nowy obszar jego działalności.
Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy jest ściśle związana z umową o pracę. Okres obowiązywania tej umowy nie może wykraczać poza czas trwania stosunku pracy. Ustanie stosunku pracy powoduje jej wygaśnięcie. Umowa może być w każdym czasie rozwiązana na zasadzie porozumienia stron. Nie ma przeszkód, aby strony mogły ograniczyć obowiązywanie zakazu konkurencji w czasie. Pracownik nie mógłby zatem podejmować działalności konkurencyjnej przez cały okres trwania umowy o pracę lub tylko przez ściśle określony czas.
Umowa o zakazie konkurencji może być umową nieodpłatną. Może jednak przewidywać dla pracownika określone świadczenie pieniężne, stanowiące ekwiwalent za powstrzymanie się od podjęcia dodatkowej pracy.
Pracownik, który ma zawartą umowę o zakazie konkurencji i naruszy jej postanowienia, ponosi wobec pracodawcy odpowiedzialność na podstawie Kodeksu Pracy – przepisy o odpowiedzialności materialnej pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy.
Odpowiedzialność materialna pracownika z tytułu naruszenia zakazu konkurencji jest oparta na zasadzie winy. I tak:
- jeżeli pracownik w sposób nieumyślny wyrządził szkodę wskutek naruszenia zakazu konkurencji, wysokość odszkodowania nie może przekroczyć kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika;
- w sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona umyślnie, pracownik ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą.
Odesłanie do przepisów Kodeksu pracy o odpowiedzialności materialnej, umożliwia ponadto – w przypadku naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji - miarkowanie wysokości odszkodowania w zależności od stopnia winy pracownika.
Pracownik, który naruszył warunki umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy odpowiada wobec pracodawcy według zasad o odpowiedzialności materialnej za szkody wyrządzone pracodawcy.
Niezależnie od odpowiedzialności materialnej naruszenie przez pracownika zakazu konkurencji może być uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i uzasadniać rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że podjęcie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy uzasadnia również wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony zarówno wtedy, gdy pracownik prowadzi ją wbrew umowie o zakazie konkurencji, jak również wtedy, gdy takiej umowy strony stosunku pracy nie zawarły.
Co do zasady przepisy Kodeksu pracy nie wprowadzają ogólnego zakazu podejmowania przez pracowników dodatkowego zatrudnienia.
Zobacz serwis: Umowa o pracę
Jeżeli strony umowy o pracę nie zawarły umowy o zakazie konkurencji podjęcie przez pracownika dodatkowego zatrudnienia, jak również podjęcie przez niego działalności konkurencyjnej w stosunku do pracodawcy, jest dopuszczalne w zakresie, w jakim nie narusza to sformułowanych w art. 100 § 1 i art. 100 § 2 pkt 4 k.p. obowiązków pracownika należytego wykonywania pracy i dbałości o dobro zakładu pracy, ochrony jego mienia i zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
Po ujawnieniu dodatkowego zatrudnienia pracownika u innego pracodawcy, gdy nie zawarto umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy nie ma z reguły podstaw do rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym. Pracodawca może jednak zdecydować się na taki sposób rozwiązania umowy, jeżeli uzna, że podjęcie dodatkowego zatrudnienia przez pracownika spowodowało, że pracownik nie wywiązywał się ze swoich obowiązków pracowniczych, a kwestia jego dodatkowego zatrudnienia miała niekorzystnego wpływu dla interesów.
Radca prawny Anna Jędrzejczak