Jakie są szczególne uprawnienia związane z macierzyństwem?

W naszych publikacjach zatytułowanych „ABC prawa” staramy się wyjaśnić możliwie przystępnym językiem te pojęcia lub instytucje prawne, a także uprawnienia przyznawane przepisami prawnymi, które występują w codziennym życiu i mają często doniosłe znaczenie, ale które nie zawsze ze względu na specyfikę terminologii prawniczej są zrozumiałe dla ogółu obywateli.

W poniższej publikacji postaramy się przedstawić szczególne uprawnienia kobiet związane z macierzyństwem.

Po pierwsze, należy wskazać, że uprawnienia kobiet związane z macierzyństwem mają swoje źródło w zasadach konstytucyjnych, w tym w zasadzie zapewnienia szczególnej opieki kobietom ciężarnym oraz zasadzie zapewnienia szczególnej pomocy matce przed i po urodzeniu dziecka.

Zatrudnienie kobiet w ciąży

Obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów związanych z zatrudnianiem kobiet w ciąży uregulowany jest w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, dalej również „k.p.”). Przepisy te w szczególny sposób chronią pracę kobiet w ciąży, w czasie urlopu macierzyńskiego, a także w niektórych przypadkach podczas urlopu wychowawczego. Zapewniają one ochronę zdrowia kobiet oraz mają zapobiegać bezpodstawnemu rozwiązywaniu z nimi umów o pracę.

Pracownica w ciąży i w czasie trwania urlopu macierzyńskiego posiada uprzywilejowany status. Dokumentem potwierdzającym stan ciąży, gdy jest ona jeszcze niewidoczna, jest świadectwo lekarskie, które stanowi podstawę korzystania przez kobietę z uprawnień związanych z ciążą.

Do obowiązków pracodawcy należy udzielenie pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy
na zlecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Zobacz również: Jakie prawa ma pracownica w ciąży?

Pracownicy w czasie ciąży nie wolno:

Autopromocja

Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

1) zatrudniać przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia,

2) zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, 

3) delegować bez jej zgody poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego systemu pracy.

Status ochronny a rodzaj umowy o pracę

Status ochronny związany z macierzyństwem jest zróżnicowany w zależności od umowy, jaka łączy pracownię z pracodawcą. Najpełniejsza ochrona przysługuje pracownicom w ciąży zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, ponieważ pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać takiej umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy. Natomiast umowy terminowe, które kończyłyby się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, zobowiązują pracodawcę do przedłużenia zatrudnienia do dnia porodu. Takie rozwiązania stosowane są w przypadku umów zawartych na czas określony, czas wykonywania określonej pracy, a także okres próbny przekraczający jeden miesiąc. Wyjątek stanowi umowa na zastępstwo, która kończy się wraz z upływem okresu, który został wskazany w umowie.

Wyjątki od zasady nierozwiązywalności stosunku pracy

Jednocześnie warto wskazać, że są wyjątki od zasady nierozwiązywalności umowy o pracę w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego. Kodeks pracy przewiduje dwie sytuacje, gdy dopuszczalne będzie rozwiązanie umowy o pracę z pracownicą w tym okresie. Pierwsza z nich to rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem dokonanym z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu. Druga zaś sytuacja kiedy możliwe jest takie rozwiązanie, to zajście jednej z przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy.

Zobacz również: Jakie są zasady zatrudniania pracownic w ciąży?

Urlop macierzyński

Obowiązkiem pracodawcy jest także udzielenie pracownicy urlopu macierzyńskiego. Podkreślić należy, że pracownica nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego. Wymiar urlopu określony jest przepisami kodeksu pracy i wynosi obecnie: od 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, do 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przerwa na karmienie

Pracownica karmiąca dziecko piersią po powrocie z urlopu macierzyńskiego, może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o zapewnienie jej w czasie pracy dwóch półgodzinnych przerw na karmienie dziecka. Przerwy te są wliczane do czasu pracy.

Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy te nie przysługują pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie. Zaś jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie.

Podsumowanie

Podsumowując, warto dodać, że regulacje dotyczące ochrony pracy kobiet związane z macierzyństwem mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Zakres tej ochrony jest bardzo szeroki i zmierza przede wszystkim do ochrony organizmu kobiety pracującej przed szkodliwym wpływem pracy na jej zdrowie w czasie ciąży, a po urodzeniu dziecka do zapewnienia pracownicy warunków niezbędnych do pełnego sprawowania obowiązków macierzyńskich w pierwszych tygodniach życia dziecka. Podkreślić należy, że naruszenie uprawnień związanych z macierzyństwem jest zagrożone karą grzywny od 1 000,- zł do 30 000,- zł.

Zobacz serwis: Pracownik