W wyroku z dnia 8 grudnia 2016 r. (sygn. akt II PK 264/15) Sąd Najwyższy odniósł się do problemu dopuszczalności zmiany roszczenia po wniesieniu powództwa w przypadku wystosowanego przez pracownicę pozwu przeciwko pracodawcy. W toku procesu, powódka dwukrotnie zmieniła swoje roszczenie, ostatecznie pozostając przy żądaniu przywrócenia do pracy.
Termin na zmianę żądania pozwu
W początkowych etapach procesu sąd rejonowy zakwestionował ważność zmiany roszczenia powódki, powołując się na przekroczenie terminu wyznaczonego w art. 246 § 1 kodeksu pracy. Uzasadnieniem takiego twierdzenia sądu, była uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2009 r. (sygn. akt I PZP 1/09).
Takiego stanowiska nie podzielił sąd okręgowy, a w późniejszym stadium procesu – Sąd Najwyższy, który wskazał w omawianym wyroku, że prawo pracownika do określenia roszczenia nie ogranicza się tylko do etapu przed wytoczeniem powództwa. Dokonanie czynności prawnej przed sądem (w szczególności wniesienie pozwu) w celu dochodzenia roszczenia, przerywa jednocześnie bieg 7 dniowego terminu (obecnie wynosi on 21 dni). Dlatego jeśli termin na wniesienie odwołania został zachowany, to późniejsze wskazanie roszczenia bądź jego zmiana również są dopuszczalne.
Polecamy: Jak wypowiadać umowy o pracę. Procedura i wzory dokumentów.
Jakie roszczenia przysługują pracownikowi?
Zgodnie z art. 45 § 1 k.p. w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy rozwiązania umowy pracownikowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie.
Roszczenia te mają charakter alternatywny i jednocześnie przemienny (art. 4771 k.p.c., art. 365 § 1 k.c.). Alternatywność analizowanych roszczeń oznacza, że jeśli sąd uzna wybór danego żądania za nieuzasadniony, może wtedy zasądzić to drugie. Z kolei przemienność przejawia się w możliwości wyboru tylko jednego roszczenia. W takim wypadku uprawnionym do dokonania takiego wyboru jest pracownik.
Zobacz serwis: Praca
Zmiana żądania na odszkodowanie
W rozważanym wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że „pracownik ma prawo bez zgody pracodawcy zmienić żądanie przywrócenia do pracy na odszkodowanie”. W sytuacji nieuwzględnienia zmiany roszczenia pracownik musiałby bowiem mimowolnie podjąć pracę u dotychczasowego pracodawcy. Taki stan rzeczy byłby sprzeczny z zasadą wolności pracy, wyrażoną w art. 10 i 11 k.p., a także w art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Z tego względu zgoda pracodawcy nie może warunkować ważności oświadczenia pracownika.
Zmiana żądania na przywrócenie do pracy
Z kolei zamiana roszczenia o odszkodowanie na roszczenie o przywrócenie do pracy doznaje według Sądu Najwyższego pewnych ograniczeń. W tym przypadku zastosowanie mają bowiem przepisy prawa cywilnego. Zgodnie z art. 61 kodeksu cywilnego, w zw. z art. 300 k.p., złożenie oświadczenia o wyborze odszkodowania jest oświadczeniem woli. Po doręczeniu pracodawcy takiego oświadczenia, pracownik nie może zmienić roszczenia na przywrócenie do pracy, chyba że pracodawca wyrazi na to zgodę.
Takie rozstrzygnięcie podyktowane jest również realizacją ogólnej zasady prawa pracy, jednak uwzględniającą w tym przypadku interes drugiej strony, mianowicie pracodawcy. Zgodnie z art. 11 k.p. nawiązanie stosunku pracy wymaga zgodnego oświadczenia woli zarówno pracodawcy jak i pracownika. Ochrona pracodawcy realizowana jest przez odpowiednie stosowanie przepisów prawa cywilnego o zobowiązaniu przemiennym, które uzależniają ważność zmiany oświadczenia woli (roszczenia) od zgody drugiej strony (art. 365 § 2 k.c.).
Podstawa prawna:
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2016 r., (sygn. akt II PK 264/15)
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 2016 poz.1666)
Zobacz serwis: Konsument i umowy