Powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy

Zgodnie z przepisem art.22 § 12 Kodeksu pracy zakazane jest zastępowanie umów o pracę umowami cywilnoprawnymi przy zachowaniu warunków, jakie spełniać powinien stosunek pracy.

Pomimo tej regulacji, praktyka ta jest w obecnych czasach nagminna. Rozwiązanie takie jest bowiem niezwykle korzystne dla pracodawców, którzy zwolnieni są z większości zobowiązań, jakie ciążyłyby na nich zgodnie z przepisami prawa pracy.

Pracownik zatrudniony na podstawie umowy zlecenie czy umowy o dzieło nie będzie mógł skorzystać z płatnego urlopu, nie przysługuje mu gwarancja minimalnego wynagrodzenia, a zakończenie z nim  współpracy może nastąpić z dnia na dzień. Niestety wielu z nas godzi się na takie warunki zatrudnienia, głównie ze strachu przed bezrobociem. Często dzieje się tak, że zakres czynności wykonywanych przez osobę zatrudnioną na podstawie umowy cywilnoprawnej odpowiada w rzeczywistości stosunkowi pracy.

Powództwo o ustalenie stosunku pracy ma przeciwdziałać tym zakazanym przez prawo  praktykom i chronić interes pracowników.

Czym jest roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy i komu przysługuje?

Z żądaniem ustalenia istnienia stosunku pracy można wystąpić w razie wątpliwości, że dana osoba zatrudniona była nie na podstawie umowy cywilnoprawnej lecz na podstawie umowy o pracę. Z powództwem takim można zwrócić się do sądu pod warunkiem posiadania interesu prawnego. Podmiotami uprawnionymi będą w tym przypadku:

• osoba, która twierdzi, że była stroną stosunku pracy
• Inspektor Pracy. W tym przypadku istnieją dwie możliwości. Może żądać ustalenia istnienia stosunku pracy z  własnej inicjatywy i nie jest tu potrzebna zgoda osoby na rzecz której występuje. Może także wstąpić do już toczącego się postępowania. Wtedy zgoda powoda jest konieczna.
• inne osoby, które wykażą swój interes prawny. Przykładowo mogą to być krewni zmarłego, który w ich mniemaniu zatrudniony był na podstawie mowy o pracę.

Z opisanym wyżej roszczeniem można wystąpić także wtedy, gdy strony nie zawarły żadnej umowy w formie pisemnej, pod warunkiem, że z okoliczności faktycznych wynika iż łączący je stosunek prawny miała charakter stosunku pracy. 

Zobacz również: Pozew o ustalenie stosunku pracy

Postępowanie przed sądem

Rozstrzygając czy dany stosunek prawny miał charakter stosunku pracy, sąd powinien zbadać:

• wolę stron
• cechy stosunku, który łączył strony i na tej podstawie ustalić rodzaj zatrudnienia.

W większości przypadków cechy typowe dla umów cywilnoprawnych i umów o pracę przenikają się. Wtedy sąd musi ustalić, które z tych cech mają charakter przeważający.

Autopromocja

Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź

Zgodnie z art. 22 § 11 sama nazwa umowy nadana przez strony, nie decyduje o rzeczywistym charakterze stosunku prawnego. Najważniejsze jest ustalenie faktycznych warunków jakim odpowiadał stosunek.

Cechy stosunku pracy

Zgodnie z przepisami prawa pracy cechami charakterystycznymi dla stosunku pracy będą m.in. :

• wykonywanie pracy osobiście
• ciągłość świadczenia
• podporządkowanie poleceniom pracodawcy
• wykonywanie pracy w miejscu i czasie wskazanym przez przełożonego

Cechy umów cywilnoprawnych

Najpopularniejszymi umowami cywilnoprawnymi są z pewnością: umowa zlecenia i umowa o dzieło. Obie różnią się od umowy o pracę w szczególności tym, że brak jest tu elementu podporządkowania przełożonemu. Umowa zlecenie ma co do zasady charakter jednorazowy, doraźny, zleceniodawca nie wydaje zleceniobiorcy poleceń służbowych, zazwyczaj  nie decyduje też o miejscu i czasie wykonywanego świadczenia. Podobnie jest przy umowie o dzieło, która również nie ma charakteru ciągłego. Ważny jest sam rezultat (efekt) jaki ma osiągnąć wykonujący dzieło.

Zobacz również: Umowa o dzieło czy umowa zlecenia, na czym lepiej dorabiać?

Uwzględnienie czy oddalenie powództwa?

Nie można jednoznacznie określić schematu postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy. Jest to uzależnione od konkretnego stanu faktycznego. W każdym bądź razie zadaniem sądu jest ustalenie  czy w danej sprawie więcej cech świadczy o istnieniu stosunku cywilnoprawnego, czy też o istnieniu stosunku pracy. W pierwszym przypadku sąd oddali powództwo, w drugim je uwzględni.

Zobacz również serwis: Pracownik przed sądem