Wyjątki od zasady są ujęte w poszczególnych przepisach dotyczących określonych roszczeń. Regulują je przepisy Kodeksu pracy, które w art. 45 ust. 2 i art. 56 ust. 2 określająroszczenia przysługujące pracownikowi z tytułu niezgodnego z prawemrozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę.
Podobna możliwość jest przewidziana w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Art. 4771 stanowi, iż Sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne, jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu roszczeń, które okazało się nieuzasadnione.
W praktyce sąd najczęściej orzeka o roszczeniu alternatywnym w sprawach z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę.
Wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę na czas nie określony
W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy stosownie do żądania pracownika orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia.
Jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu sąd pracy orzeka alternatywnie o:
- przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo
- odszkodowaniu.
Wybór pomiędzy roszczeniami należy do pracownika.
Zobacz też: rozwiązanie umowy
Należy podkreślić, że sąd może jednak nie uwzględnić żądania pracownika dotyczącego uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie tego żądania jest niemożliwe lub niecelowe i wówczas orzeka o odszkodowaniu (art. 45 ust. 2 Kodeksu pracy).
Dzieje się tak w przypadku:
- naruszania zasad współżycia społecznego,
- nieusprawiedliwionej nieobecności pracownika,
- spożywania alkoholu w miejscu pracy.
Zasądzenie odszkodowania nie dotyczy kobiet w ciąży i w czasie urlopu macierzyńskiego, pracowników w wieku przedemerytalnym oraz pracowników chronionych na podstawie przepisów szczególnych, (chyba, że przywrócenie do pracy jest niemożliwe z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy).
Wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę na czas określony
Jeżeli wypowiedzenie umowy o pracę na czas określony nastąpiło z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tej umowy, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Oznacza to, że zasadniczo nie ma możliwości żądania przywrócenia do pracy.
Wyjątek stanowią sytuacje w których wypowiedzenie dotyczyło umowy zawartej:
- z pracownicą w ciąży,
- w okresie urlopu macierzyńskiego,
- pracownika-ojca wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego.
Zobacz też: praca kobiet
Pracownikowi przysługuje wybór między dochodzeniem odszkodowania a roszczeniem o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub roszczeniem o przywrócenie do pracy (art. 50 ust. 4).
Podstawa prawna:
Art. 4771 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.),
Art. 45, 50 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.).