Czy pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych

Kodeks pracy stanowi, że praca w godzinach nadliczbowych to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Jest ona dopuszczalna w dwóch sytuacjach:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

O ile pierwszy przypadek jest dość oczywisty i odmówienie w takim wypadku wykonywania pracy jest niewątpliwie naruszeniem obowiązków pracowniczych, o tyle drugi jest już dość kontrowersyjny, ponieważ kodeks nie podaje definicji szczególnych potrzeb pracodawcy. Niemniej jednak Sąd Najwyższy uznał, że szczególne potrzeby pracodawcy to potrzeby specjalne, niecodzienne, odróżniające się od zwykłych potrzeb związanych z prowadzoną przez pracodawcę działalnością, a praca w godzinach nadliczbowych może być zarządzona jedynie w sytuacjach wyjątkowych. I zasadniczo taka wykładnia tego zwrotu jest obowiązująca. Może jednak zdarzyć się tak, że szczególną potrzebą pracodawcy będzie konieczność dokończenia zaczętej pracy, jeśli oczywiście na jej dokończenie wystarczy 1-2 godziny, a nie 8. Wtedy również pracownik jest zobowiązany do pozostania w pracy.

Istnieją jednak szczególne sytuacje, kiedy polecenie wykonania pracy w godzinach nadliczbowych jest całkowicie bezprawne i są one następujące:

• bezwzględny zakaz pracy w godzinach nadliczbowych dotyczy kobiet w ciąży, pracowników młodocianych, osób opiekujących się dzieckiem do lat 4, osób niepełnosprawnych (z pewnymi wyjątkami), a także pracowników na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,
• kodeks pracy określa nieprzekraczalny limit godzin nadliczbowych, wynoszący 150 godzin w roku kalendarzowym; praca ponad ten limit jest zabroniona przez kodeks pracy i stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i jest zagrożone karą grzywny;
• polecenie wykonania pracy w godzinach nadliczbowych jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. pracownik ze względu na swój stan zdrowia, albo stan zdrowia członka najbliższej rodziny nie może zostać „po godzinach”.

Podsumowując, poza przypadkami wymienionymi wyżej, niezastosowanie się do polecenia pracy w godzinach nadliczbowych jest dosyć ryzykowne. Nieprzestrzeganie poleceń jest bowiem naruszeniem obowiązków pracowniczych, za które pracownika można ukarać karą porządkową, a w niektórych przypadkach może również stanowić podstawę do rozwiązania stosunku pracy.

Podstawa prawna: Art. 100 § 1, art. 151 Kodeksu pracy

Autopromocja

Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami

Sprawdź