Z pracą w godzinach nadliczbowych mamy do czynienia wówczas, gdy pracownik wykonuje prace ponad obowiązujące go normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego go systemu i rozkładu czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna tylko w dwóch ściśle wskazanych przypadkach, którymi są:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególne potrzeby pracodawcy.
Praca w godzinach nadliczbowych, zlecona pracownikowi przez pracodawcę zgodnie z przepisami kodeksu pracy jest jego obowiązkiem, zaś uchylić się od niej może tylko wówczas, gdy pracodawca zlecając pracę „po godzinach”, naruszy przepisy prawa pracy.
Ze względu na niedookreślony charakter przesłanki szczególnych potrzeb pracodawcy, uzasadniającej pracę w godzinach nadliczbowych, wprowadzony został ogólny limit dopuszczalnych godzin nadliczbowych, uzasadnionych szczególnymi potrzebami pracodawcy. Jest to 150 godzin w roku kalendarzowym, przy czym możliwe jest ustalenie innej, większej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy (albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, wówczas jednak tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Zobacz także: Jakie są konsekwencje odmowy pracy w godzinach nadliczbowych
Kodeks pracy wprowadza zakaz pracy w godzinach nadliczbowych:
- pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w przypadku zlecenia wykonywania pracy w nadgodzinach z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy,
- kobiet w ciąży, przy czym zakazu tego nie uchyla nawet zgoda pracownicy w ciąży,
- pracowników opiekujących się dzieckiem w wieku do lat 4, przy czym w przypadku, gdy oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni zakaz ten dotyczy tylko jednego z nich. Zakaz ten uchylić może sam pracownik,
- pracowników młodocianych,
- pracowników, którzy przedstawili zaświadczenie lekarskie o niemożności wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych,
- pracowników, u których stwierdzono objawy powstawania choroby zawodowej,
- pracowników niepełnosprawnych, którzy nie są zatrudnieni przy pilnowaniu mienia lub którzy nie posiadają zgody lekarza profilaktyka na pracę w godzinach nadliczbowych.
Zlekceważenie przez pracodawcę zakazu zlecania pracy w godzinach nadliczbowych pomimo wskazanych powyżej okoliczności, jest podlegającym karze grzywny wykroczeniem przeciwko prawom pracownika i uzasadnia odmowę pracownika wykonywania takiej pracy.
Polecamy serwis: Czas pracy