W przypadku zawarcia przez strony umowy cywilnoprawnej mamy do czynienia z tzw. zatrudnieniem niepracowniczym.
Praca na rzecz innych podmiotów może być wykonywana na podstawie jednej z umów prawa cywilnego (zatrudnienie niepracownicze), do których należą:
- umowa o dzieło;
- umowa zlecenia lub umowa o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu;
- umowa agencyjna.
Strony zawierające umowę cywilnoprawną, na podstawie której praca ma być wykonywana, mają w zasadzie swobodę wyboru co do rodzaju umowy i jej treści.
Ogólne ramy dla kształtu umowy wyznacza obowiązująca w prawie cywilnym zasada swobody umów. Zgodnie z nią, strony zawierające umowę cywilnoprawną mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Umowa o dzieło
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia.
Umowa o dzieło zawsze musi kończyć się konkretnym, możliwym do przewidzenia i sprawdzalnym rezultatem, np. wykonanie remontu kuchni, wykonanie szafki do łazienki, tłumaczenie tekstu na język obcy.
W umowie o dzieło najważniejsze jest, aby rezultat końcowy został osiągnięty, mniejsze znaczenie ma natomiast obowiązek osobistego wykonywania dzieła.
Umowa o dzieło jest zawsze umową odpłatną. Wynagrodzenie wykonawcy dzieła może być określone w różny sposób, np. za pomocą określonych stawek lub cennika.
Jeżeli strony w umowie nie określiły wynagrodzenia, ani też nie wskazały podstaw do jego ustalenia przyjmuje się, że wykonawca ma prawo do zwykłego wynagrodzenia należnego za wykonanie danego rodzaju dzieła.
Umowa o dzieło ma z reguły charakter jednorazowy, co oznacza że zmierza ona do osiągnięcia konkretnego rezultatu. Z tego też powodu przepisy przewidują możliwość odstąpienia od umowy, z tym, że umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych, ponieważ uznaje się ją za niebyłą. Odstąpienie od umowy ma charakter wyjątkowy, stąd jest ono dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach prawa.
Zobacz: Czym jest zatrudnienie niepracownicze?
Umowa zlecenia
W umowie zlecenia zleceniobiorca (biorący zlecenie, wykonawca) zobowiązuje się świadczyć na rzecz zleceniodawcy (dającego zlecenie, zamawiającego) określone czynności prawne, np. zawarcie umowy, złożenie oferty. Umowa zlecenia jest umową należytej staranności, czyli zleceniobiorcy przysługuje roszczenie o wynagrodzenie, jeśli tylko nie można mu zarzucić niestaranności w sposobie prowadzenia spraw zleceniodawcy (zleceniobiorca nie odpowiada zatem za rezultat podjętych działań).
W praktyce większość zawieranych umów – nawet nazwanych przez strony umowami zlecenia – są umowami o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu.
Zleceniobiorca powinien wykonywać umowę osobiście. Dopuszczalne jest jednak powierzenie w umowie zlecenia wykonania niektórych lub wszystkich czynności osobie trzeciej.
Umowa zlecenia może być umową odpłatną albo umową o charakterze nieodpłatnym. W tym pierwszym przypadku przyjmujące zlecenie ma prawo do wynagrodzenia dopiero po zakończeniu umowy, chyba że strony umówiły się inaczej.
Każda ze stron może wypowiedzieć umowę zlecenia w każdym czasie. Strony mogą dowolnie ustalić w umowie okresy wypowiedzenia zlecenia. Nie mogą jednak zrzec się z góry prawa do wypowiedzenia umowy, jeżeli zajdą ważne powody, np. brak zaliczki na poczet kosztów wykonania zlecenia.
Umowa agencyjna
Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.
Umowa agencyjna może być zawarta jedynie przez agenta działającego w ramach swego przedsiębiorstwa (w ramach prowadzonej przez agenta działalności gospodarczej) z innym przedsiębiorcą.
Do najważniejszych obowiązków obu stron umowy należy obowiązek wzajemnej lojalności, przez co należy rozumieć obowiązek współdziałania przy wykonywaniu zobowiązania agencyjnego i dbania o wspólne interesy. Obowiązkiem stron jest również wzajemne informowanie się o wszelkich sprawach mających dla nich znaczenie.
W zakresie swojej działalności agent jest samodzielny, a więc nie podlega kierownictwu dającego zlecenie.
Umowa agencyjna należy do umów odpłatnych. Wynagrodzenie agenta najczęściej ma postać prowizji, której wysokość jest ustalana procentowo w stosunku do wartości zawieranych przez agenta umów albo kwotowo – w przypadku uzależnienia wysokości prowizji od ilości zawartych umów.
Zobacz serwis: Formy zatrudnienia
Umowa agencyjna zawarta na czas nieoznaczony może być rozwiązana w drodze wypowiedzenia. Okresu wypowiedzenia jest uzależniony od czasu, jaki upłynął od zawarcia umowy.
Anna Jędrzejczak Radca prawny