Kodeks pracy zawiera definicję czasu pracy. Wynika z niej, że za czas pracy uważa się czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Definicja ta zawiera w sobie dwa istotne elementy:
- pozostawienie pracownika w dyspozycji pracodawcy oraz
- miejsce, w którym pracownik pozostaje w takiej dyspozycji.
Powyższe oznacza, że za czas pracy uznawany jest nie tylko czas rzeczywistego wykonywania pracy, ale także wszystkie te okresy, w których pracownik nie wykonuje efektywnie pracy, ale pozostaje jednocześnie w dyspozycji pracodawcy, np. w czasie przerwy lub podczas awarii maszyny. Gdy pracownik oczekuje na polecenia pracodawcy i jest gotowy do ich wykonywania wystarczy aby uznać to za czas pracy.
Jeśli pracownik pozostaje w dyspozycji, pracodawca może dysponować osobą pracownika zlecając mu prace wynikającą z umowy. Z tego względu pracownik musi być faktycznie gotowy do wykonywania pracy w wyznaczonym miejscu zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Jeśli pracownik nie posiada odpowiedniego ubrania ochronnego lub jest chory to oznacza, że nie jest gotowy do świadczenia pracy i nie pozostaje w dyspozycji swojego pracodawcy.
Okres pozostawania w dyspozycji pracodawcy rozpoczyna się od momentu stawienia się pracownika w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, gdzie praca ma być świadczona, a kończy się z upływem tzw. dniówki roboczej.
Miejscem pracy może być zarówno miejsce określone na stałe, jak i zmiennie. Niejednorodność oznaczeń miejsca pracy wynika z różnego charakteru wykonywanej pracy.
Kodeksu pracy zawiera również definicję pracy zmianowej. Wynika z niego, że praca zmianowa polega na wykonywaniu pracy według z góry ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory świadczenia pracy przez poszczególne osoby po upływie określonej liczby godzin, dni, tygodni.
Z definicji tej wynika, że zmianowość może polegać na tym, że u danego pracodawcy przez np. 3 miesiące praca przebiegać będzie od 7.00 do 15.00, a przez następne 3 miesiące od 15.00 do 23.00. A zatem nie muszą występować równocześnie co najmniej dwie zmiany, wystarczy tylko, że dojdzie do zmiany rozkładu czasu pracy w określonej jednostce czasu.
Gdy pracownik przechodzi na inną zmianę, zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin niż co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w danym tygodniu pracy oraz 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy. Jednak w takim przypadku tygodniowy nieprzerwany odpoczynek nie może być krótszy niż 24 godziny.
Pracę zmianową można stosować bez względu na system czasu pracy, przy czym już sama praca zmianowa jest przesłanką dopuszczalności pracy w niedzielę i święta.
W równoważnym systemie czasu pracy praca zmianowa może polegać na pracy przez 12 godzin w ciągu dwóch dni, a cały trzeci dzień jest przeznaczony na odpoczynek.
Można wyróżnić następujące modele pracy zmianowej:
- praca na dwie zmiany z przerwą w nocy i na koniec tygodnia (system nieciągły);
- praca na trzy zmiany z przerwą w pracy na koniec tygodnia (system półciągły);
- praca trwa 24 godziny we wszystkie dni tygodnia (praca w ruchu ciągłym).
Podstawa prawna: Art. 128, 146 Kodeku pracy
Anna Jędrzejczak Radca prawny