Pracownikom z niepełnosprawnością – w zależności od stopnia tej niepełnosprawności – przysługuje szereg dodatkowych uprawnień związanych z czasem pracy. Ile godzin pracuje pracownik z orzeczeniem? Ile dni urlopu ma osoba niepełnosprawna? Czy osoba z orzeczeniem o niepełnosprawności może pracować w nadgodzinach lub w porze nocnej?
- Czas pracy osoby z niepełnosprawnością w stopniu lekkim
- Czas pracy osoby z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym
- Czy osoba niepełnosprawna może pracować w nadgodzinach i w nocy?
- Od której godziny może pracować osoba niepełnosprawna?
- Dodatkowy urlop dla osoby niepełnosprawnej
- Dodatkowe dni zwolnienia od pracy dla osoby niepełnosprawnej
- Dodatkowa przerwa w pracy
- Od kiedy niepełnosprawnemu pracownikowi przysługują szczególne uprawnienia związane z czasem pracy?
Czas pracy osoby z niepełnosprawnością w stopniu lekkim
Do lekkiego stopnia niepełnosprawności, zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, mogą zakwalifikować osobę, która:
ma naruszoną sprawności organizmu na poziomie powodującym istotne obniżenie u niej zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną (może np. pracować tylko na pół etatu) lub
do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje pomocy takich urządzeń, jak np. proteza lub implant ślimakowy.
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44) (dalej u.r.z.s.n.) – czas pracy takiej osoby, nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Oznacza to, że pracodawca nie może w taki sposób ukształtować czasu pracy osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności, żeby pracowała np. przez 5 dni w tygodniu, spośród których, w niektórych dniach pracowałaby mniej niż 8 godzin, a w innych więcej. Niedopuszczalnym byłaby również praca przez np. 4 dni w tygodniu, po 10 godzin dziennie.
Czas pracy osoby z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym
Osoba o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, czyli osoba, która:
ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia lub
potrzebuje czasowej lub częściowej pomocy innych osób w codziennym funkcjonowaniu,
jak również osoba o znacznym stopniu niepełnosprawności, czyli osoba, która:
ma naruszoną sprawność organizmu na poziomie powodującym potrzebę przystosowania stanowiska pracy do jej schorzenia oraz
w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, potrzebuje stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w codziennym funkcjonowaniu,
może pracować nie więcej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Analogicznie jak w przypadku osoby z niepełnosprawnością w stopniu lekkim – i w tym przypadku, muszą być zachowane obie normy czasu pracy jednocześnie (tj. zarówno norma dobowa, jak i tygodniowa).
Ponadto, nawet za dobrowolną zgodą niepełnosprawnego pracownika – strony stosunku pracy, nie mogą uzgodnić w umowie o pracę, czasu pracy przekraczającego 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Przepis art. 15 ust. 2 u.r.z.s.n., z którego wynika powyższa zasada, ma bowiem charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że strony stosunku pracy mogą uzgodnić korzystniejsze dla niepełnosprawnego pracownika warunki zatrudnienia, nie mogą natomiast uzgodnić warunków mniej korzystnych – czyli w tym przypadku – dłuższych norm czasu pracy, niż wynikające z bezwzględnie obowiązującego art. 15 ust. 2 u.r.z.s.n. (zob. wyrok SN z dnia 3.08.201 r., sygn. akt I PK 18/15).
Jeżeli jednak, doszłoby do ustalenia w umowie o pracę czasu pracy niepełnosprawnego pracownika przekraczającego powyższe normy – zakaz pracy powyżej 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, nie pozbawiłby go prawa do wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę ponad powyższy wymiar oraz dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (zob. wyrok SN z dnia 6.07.2005 r., sygn. akt III PK 51/05).
Jedynymi wyjątkami, w których osoba niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym lub znacznym, mogłaby pracować w takim samym wymiarze czasu pracy jak osoby zdrowe (tj. maksymalnie 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy), są następujące okoliczności:
zatrudnienie osoby niepełnosprawnej przy pilnowaniu oraz
wyrażenie na to zgody, na wniosek osoby niepełnosprawnej, przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników lub lekarza sprawującego opiekę nad tą osobą.
Czy osoba niepełnosprawna może pracować w nadgodzinach i w nocy?
Osoby niepełnosprawne – niezależnie od stopnia niepełnosprawności – co do zasady, nie mogą pracować ani w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej.
Jedynymi wyjątkami od powyższej reguły – analogicznie jak w przypadku wymiaru czasu osób niepełnosprawnych – w przypadku których, osoba niepełnosprawna mogłaby pracować w nadgodzinach i w nocy, są:
zatrudnienie jej przy pilnowaniu oraz
wyrażenie na to zgody, na jej wniosek, przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników lub lekarza sprawującego nad nią opiekę.
W kwestii prac w godzinach nocnych – warto również nadmienić, że zgodnie z kodeksem pracy, pora nocna obejmuje co najmniej 8 godzin w przedziale czasowym pomiędzy godziną 21 a 7 rano. Dokładnego określenia godzin pory nocnej, obowiązującej u danego pracodawcy, należy poszukiwać w regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy lub w wydanym, w tym przedmiocie, obwieszczeniu pracodawcy (jeżeli nie jest on obowiązany do ustalenia regulaminu pracy ani nie jest objęty układem zbiorowym pracy). Ostatecznie – dokładny przedział godzin pory nocnej, powinien również znaleźć się w informacji, którą pracodawca zobowiązany jest przekazać pracownikowi nie później niż w terminie 7 dni od dopuszczenia go do pracy. W przypadku niedoprecyzowania przez pracodawcę godzin obowiązywania pory nocnej w żadnym z powyższych dokumentów – przyjmuje się, że obejmuje ona całe 10 godzin w przedziale czasowym od godz. 21 do godz. 7.
Od której godziny może pracować osoba niepełnosprawna?
Dzień pracy osoby niepełnosprawnej, zgodnie z kodeksową definicją pory nocnej, może zatem rozpoczynać się o godz. 7 rano, chyba, że pracodawca określi odmienny (niż godz. 21-7) przedział co najmniej 8 godzin pory nocnej. O wcześniejszej godzinie, może również rozpoczynać pracę osoba niepełnosprawna zatrudniona przy pilnowaniu lub której, na pracę w odmiennych godzinach, wyraził zgodę lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub lekarz sprawujący nad nią opiekę.
Dodatkowy urlop dla osoby niepełnosprawnej
Pracownikom posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym lub znacznym, przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku. Urlop ten, nie przysługuje zatem pracownikom z niepełnosprawnością w stopniu lekkim.
Po raz pierwszy, prawo do powyższego urlopu, pracownik nabywa po przepracowaniu jednego roku, licząc od następnego dnia po dniu wydania orzeczenia o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności. Dla ustalenia prawa do dodatkowego urlopu, okres jednego roku pracy od wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, nie musi mieć miejsca u jednego pracodawcy. Co więcej – w przypadku braku ciągłości zatrudnienia u różnych pracodawców – sumuje się wszystkie okresy pracy.
Jedynym przypadkiem, w którym dodatkowy urlop nie przysługuje, jest posiadanie przez osobę niepełnosprawną uprawnienia do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych w roku. Urlop w wymiarze 26 dni kalendarzowych w roku, uzyskuje się po 10 latach pracy. W wymiarze jeszcze wyższym, posiadają go natomiast pracownicy uprawnieni do tego na podstawie odrębnych przepisów – np. prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 36 dni roboczych w roku, przysługuje nauczycielom akademickim. Nauczycielowi akademickiemu posiadającemu orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym lub znacznym – dodatkowe 10 dni urlopu z u.r.z.s.n., nie będzie już zatem przysługiwać.
Dodatkowe dni zwolnienia od pracy dla osoby niepełnosprawnej
Osobie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje ponadto:
21 dni roboczych dodatkowego zwolnienia od pracy w roku w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, na który może skierować ją lekarz, pod którego opieką się znajduje oraz
nieograniczona żadnym limitem dodatkowa pula dni zwolnienia od pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.
Za czas powyższych zwolnień od pracy, niepełnosprawny pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, które oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Podstawą do wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia celem uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, jest przedłożony pracodawcy dokument, który potwierdza pobyt na turnusie, wystawiony przez jego organizatora.
Ustawodawca wprowadził ponadto ograniczenie w zakresie łącznego wymiaru dodatkowych dni wolnych od pracy, przysługujących osobom niepełnosprawnym w danym roku kalendarzowym, zgodnie z którym – łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjny, nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku. Jeżeli więc, osoba niepełnosprawna wykorzysta w danym roku 10 dodatkowych dni urlopu wypoczynkowego – płatnych dni zwolnienia od pracy, które może „przeznaczyć” na udział w turnusie rehabilitacyjnym, pozostanie jej już tylko 11.
Dodatkowa przerwa w pracy
Ostatecznie, w zakresie dodatkowych uprawnień związanych z czasem pracy – wszystkim osobom niepełnosprawnym, przysługuje jeszcze dodatkowa, wliczana do czasu pracy, 15-minutowa przerwa w pracy na wypoczynek lub gimnastykę usprawniającą.
Od kiedy niepełnosprawnemu pracownikowi przysługują szczególne uprawnienia związane z czasem pracy?
Wszystkie powyższe uprawnienia, przysługują niepełnosprawnemu pracownikowi począwszy od dnia przedstawienia przez niego pracodawcy orzeczenia potwierdzającego jego niepełnosprawność.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22.05.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz.U. z 2003 r., nr 100, poz. 927)