Przedawnienie jest tradycyjną instytucją prawa cywilnego. Reguluje ją Kodeks cywilny w art. 117-125.
Nie wszystkie roszczenia
Przedawniają się tylko roszczenia. Jednak nie wszystkie z nich. Kodeks cywilny wprowadza zasadę, że przedawniają się tylko roszczenia majątkowe. Tak więc roszczenia nie majątkowe nie mogą się przedawniać. Nie przedawniają się zatem roszczenia ze stosunków rodzinno-osobistych a także roszczenia o ochronę dóbr osobistych.
Jednak i wśród roszczeń majątkowych istnieją, takie które się nie przedawniają. Zasadą jest, że roszczenia majątkowe się przedawniają. O tym, że roszczenie majątkowe się nie przedawnia musi stanowić wprost ustawa (najczęściej będzie to kodeks cywilny).
Do roszczeń majątkowych, które się nie przedawniają zaliczamy przede wszystkim:
- Roszczenie o zniesienie współwłasności,
- Roszczenie wydobywcze (roszczenie windykacyjne) wynikające z własności nieruchomości,
- Roszczenie negatoryjne (o zaprzestanie naruszeń) wynikające z własności nieruchomości.
Istnieją również roszczenia, które się nie przedawniają, a wygasają. Są to jednak bardzo rzadkie sytuacje. Związane są one z przekroczeniem granicy nieruchomości przy budowie domu lub z rękojmią za wady fizyczne budynku.
Wszystkie inne roszczenia się przedawniają.
Terminy przedawnień
Ważne jest określenie po upływie jakiego czasu roszczenie się przedawni. Jest to jedno z najtrudniejszych zagadnień prawa cywilnego.
Roszczenia majątkowe przedawniają się co do zasady po dziesięciu latach. Początek biegu przedawnienia to dzień, kiedy roszczenie stało się wymagalne. Z tego też wynika kolejna zasada, że nie mogą przedawnić się roszczenia nie wymagalne.
Termin przedawnienia biegnie od dnia wymagalności a więc od momentu gdy dłużnik zobowiązany był do spełnienia swojego świadczenia (np. zapłaty ceny).
PRZYKŁAD: Stanisław P. sprzedał Mirosławowi G. samochód. Panowie umówili się, że zapłata ceny nastąpi za 3 miesiące od dnia podpisania umowy (tj. 23.06.2004 r.). Właśnie ta data jest datą wymagalności roszczenia o zapłatę i to od tej daty będzie biegł termin przedawnienia.
Ustawa może jednak przewidywać inny termin rozpoczęcia biegu przedawnienia. Na przykład roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny przedawniają się z upływem 3 lat, od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Zasadą jest, że termin przedawnienia wynosi 10 lat. Jednak od tej zasady są bardzo znaczące wyjątki. Otóż roszczenia okresowe (powtarzalne) przedawniają się z upływem lat 3. Przykładem takich roszczeń może być zapłata czynszu przy umowie najmu, zapłata raty wynagrodzenia (w wypadku umowy leasingu), zapłata renty.
Tak samo roszczenia wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej przedawniają się z upływem 3 lat.
Przepisy poświęcone poszczególnym umową mogą i przewidują oddzielne terminy przedawnienia. I tak roszczenia:
- z umowy sprzedaży przedawniają się z upływem lat 2 (ale dotyczy to tylko roszczeń przedsiębiorców),
- z umowy o dzieło z upływem lat 2 (od kiedy dzieło zostało oddane lub miało być oddane),
- z umowy najmu z upływem 1 roku,
- z umowy użyczenia upływem 1 roku,
- z umowy rachunku bankowego z upływem lat 2,
- z umowy zlecenia z upływem lat 2.
Przerwanie biegu przedawnienia
Bieg terminu przedawnienia może być przerwany albo zawieszony.
Przerwanie terminu przedawnienia oznacza, od momentu przerwania bieg terminu przedawnienia liczy się od nowa.
Przykład: Dziesięcioletni termin przedawnienia biegł 0d 4.05.2001 roku. Wierzyciel 10.07. 2007 roku wniósł pozew do sądu. Od dnia zakończenia sprawy przed sądem termin będzie biegł na nowo. Nie ma znaczenia dla sprawy, że wcześniej upłynęło już ponad 6 lat przedawnienia.
Przerwanie biegu przedawnienia powoduje:
- Każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania sprawy lub egzekwowania roszczeń albo przed sądem polubownym, przedsięwzięta w celu dochodzenia ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Do tego typu czynności zaliczamy: wniesienie pozwu o świadczenie do sądu, wniesienie wniosku o wszczęcie egzekucji, wniesienie pozwu o ustalenie, zawezwanie do próby ugodowej.
- Uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Zawieszenie biegu przedawnienia powoduje inne skutki. W podanym przez ustawę czasie bieg przedawnienia nie rozpoczyna się a jeśli już się rozpoczął nie wlicza się go do tego biegu.
Co powoduje przedawnienie?
Przedawnionych roszczeń można dochodzić. Jednakże po upływie terminu przedawnienia ten przeciwko komu przysługuje roszczenie może uchylić się od jego zaspokojenia. Mówiąc wprost nie musi spełniać takiego roszczenia.
Co ważne podczas toczącego się sporu sąd nie bierze pod uwagę z urzędu upływu terminu przedawnienia. Aby strona zwolniła się od obowiązku świadczenia musi zarzut przedawnienia podnieść w piśmie procesowym.
Inne ważne kwestie
Strona może zrzec się zarzutu przedawnienia. Może to nastąpić jednak dopiero po dniu wymagalności roszczenia. Nie potrzeba żadnej szczególnej formy prawnej dla takiego zrzeczenia.
Strony czynnością prawną (w szczególności umową) nie mogą przedłużać i skracać terminu przedawnienia.