Ugoda może zostać zawarta przed wszczęciem procesu, czyli w trakcie postępowania pojednawczego jak również w trakcie trwania procesu. Celem postępowania pojednawczego jest zwarcie ugody sądowej pod kontrolą sądu jeszcze przed wszczęciem procesu.
Przesłanki
Przesłanki dopuszczalności ugody sądowej:
1. Ugoda może być zawarta w każdym stadium postępowania
2. Przedmiotem ugody może być tylko sprawa cywilna, dla której dopuszczalna jest droga sądowa. Oznacza to, iż postępowanie pojednawcze może toczyć się w sprawach, których charakter zezwala na zawarcie ugody. Zatem ugoda może być zawarta w sprawach majątkowych jak również, w sprawach niemajątkowych, w których możliwe jest zawarcie ugody np. w sprawach z zakresu ochrony dóbr osobistych.
3. Treść ugody musi być zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie może zmierzać do obejścia prawa. Oznacza to, iż ugoda zawierana w postępowaniu pojednawczym podlega kontroli sądu pod względem zgodności z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz ewentualnym zamiarem obejścia prawa.
Postępowanie pojednawcze
Postępowanie pojednawcze rozpoczyna się przez zgłoszenie do sądu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Wniosek taki należy złożyć zawsze w sądzie rejonowym, bez względu na to, który sąd rejonowy czy okręgowy byłby właściwy do rozpozna sprawy w I instancji w przypadku wniesienia powództwa. Natomiast miejscowo właściwy jest sąd właściwości ogólnej przeciwnika, czyli tej strony sporu, do której kierowane jest zawezwanie do próby ugodowej.
Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej powinien być złożony w formie pisemnej i odpowiadać warunkom przewidzianym dla pisma procesowego. Wniosek powinien zawierać zwięzłe przedstawienie zarzutów sygnalizujące, co będzie przedmiotem postępowania pojednawczego. Wniosek ponadto musi zawarć aktualny adres osoby zawezwanej do próby ugodowej. W przypadku braku adresu, jak również innych barków formalnych wniosku sąd wezwanie wnoszącego wniosek do jego uzupełnienia a w przypadku jego nieuzupełnienia wniosek zawróci, na co zażalenie nie przysługuje. Wniosek o przeprowadzenie postępowania pojednawczego powinien być należycie opłacony, podlega on opłacie stałej w wysokości 40 złotych.
Postępowanie pojednawcze przeprowadzane jest w składzie jednego sędziego, obejmuje ono pertraktacje i wyjaśnienia stron. Sąd próbę ugodową przeprowadza na posiedzeniu niejawnym, z którego spisywany jest protokół. Podczas postępowanie pojednawczego nie przeprowadza się dowodów na potwierdzenie przedstawionych przez strony okoliczności sprawy. Jeżeli strony dojdą do porozumienia i zdecydują się na zawarcie ugody treść ugody wciąga się do protokołu z posiedzenia, który muszą podpisać obie strony. Jeżeli sąd uzna ugodę za niedopuszczalna wyda odpowiedzenie postanowienie, na które stronom służy zażalenie.
Jeżeli strony nie doszły do porozumienia i nie zawarły ugody to postępowanie pojednawcze kończy się z chwilą zakończenia posiedzenia pojednawczego, sąd nie wydaje w tym przedmiocie żadnego postanowienia. Jeżeli postępowanie pojednawcze nie zakończyło się zawarciem ugody strona, która zawezwała do próby ugodowej chcąc dochodzić roszczenia w postępowaniu rozpoznawczym przed sadem musi wnieść pozew, gdyż postępowanie pojednawcze nie może przekształcić się w postępowanie rozpoznawcze.
Skutki zawezwania do próby ugodowej oraz zawarcia ugody
Skuteczne złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej jako czynność podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia roszczenia spowoduje przerwanie biegu przedawnienia roszczeń wnioskodawcy wskazanych we wniosku. Natomiast ugoda zawarta w postępowaniu pojednawczym stanowi tytuł egzekucyjny, który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności uprawnia do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Koszty postępowania
Jeżeli strony zawarły ugodę przed sądem to koszty postępowania pojednawczego ulęgają wzajemnemu zniesieniu się. Strony mogą jednak kwestie poniesienia kosztów w treści ugody uregulować odmiennie.
Jeżeli strona, która złożyła wniosek o zawezwanie do próby ugodowej nie stawi się na posiedzeniu pojednawczym może ona na żądanie strony przeciwnej zostać obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową. Natomiast koszty postępowania pojednawczego wywołane nieusprawiedliwionym niestawiennictwem osoby wezwanej do próby ugodowej mogą być przyznane stronie wzywającej do próby ugodowej w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, wszczętym przez stronę po nieudanej próbie zawarcia ugody.