Dowód z zeznań świadka występuje w każdej polskiej procedurze prawnej. Przewiduje go zarówno kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania administracyjnego jak również kodeks postępowania cywilnego.
Obowiązki świadka
Osoba wzywana na rozprawę w charakterze świadka musi się na nią stawić. Jeżeli tego nie uczyni sąd skaże świadka na grzywnę i wyznaczy mu nowy termin przesłuchania. Gdyby jednak świadek i temu drugiemu terminowy uchybił wtedy sąd może nałożyć nową grzywnę i zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka.
Kiedy świadek stawi się na rozprawę musi opowiedzieć sądowi co wie w danej sprawie. Jednak zanim przejdzie do tego musi się przedstawić. Oraz odpowiedzieć na pytania dotyczące jego osoby i stosunku do stron.
W pierwszej kolejności świadek odpowiada na pytania sądu. Dopiero później na pytania pochodzące od stron i pełnomocników stron.
Kto nie może być świadkiem
Nie każdy jednak może być świadkiem. Niektóre osoby mogą odmówić składania zeznań, innych w ogóle nie można przesłuchiwać na pewne okoliczności.
Świadkami nie mogą być:
- Osoby niezdolne do spostrzegania i komunikowania swoich spostrzeżeń,
- Wojskowi i urzędnicy nie zwolnieni od zachowania tajemnicy służbowej (jeżeli zeznania połączone byłyby z naruszeniem tajemnicy),
- Przedstawiciele ustawowi stron,
- Współuczestnicy jednolici.
Te osoby nie mogą być w ogóle wzywane w charakterze świadka na rozprawę.
Oddzielną kategorią osób są te które mogą odmówić składania zeznań. Uprawnienie takie dotyczy osób najbliższych dla strony a więc małżonków, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa oraz powinowatych, a także osób pozostających w stosunku przysposobienia.
Można odmówić również odpowiedzi na konkretne pytanie. To uprawnienie przysługuje każdemu świadkowi. Odmówić odpowiedzi można, jeżeli miałaby ona narażać świadka lub jego najbliższych na odpowiedzialność karną, hańbę lub szkodę. Odmówić odpowiedzi na pytanie może również duchowny, co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.
Przyrzeczenie
Przed rozpoczęciem zeznań od świadka przyjmuje się przyrzeczenie. W trakcie składania przyrzeczenia wszystkie obecne na sali osoby stoją (również sędziowie). Świadek natomiast powtarza za przewodniczącym rotę przysięgi. Przyrzeczenia nie odbiera się od osób, które nie ukończyły 17 roku życia, jak również od skazanych za fałszywe zeznania. Na zgodny wniosek stron można zaniechać składania przyrzeczenia przez świadka.
Kolejność zeznań
Kolejność zeznań określa przewodniczący. Przed rozpoczęciem przesłuchania wszyscy świadkowie proszeni są o opuszczenie sali obrad. Przewodniczący wzywa ich pojedynczo. Po zakończeniu zeznań świadek może pozostać na sali.