Klauzula wykonalności ma z reguły charakter deklaratoryjny. Oznacza to, że nie tworzy ona nowych praw, ale stwierdza tylko zdatność tytułu egzekucyjnego do egzekucji. Od powyższej reguły istnieje kilka wyjątków, gdzie klauzula ma charakter konstytutywny, tj. uzupełnia lub zmienia postanowienia tytułu egzekucyjnego.
Do tych wyjątków zaliczamy sytuacje, gdzie klauzula może być nadana na rzecz lub przeciwko osobie niewymienionej w tytule egzekucyjnym. Do osób tych należą: małżonek dłużnika wymienionego w tytule egzekucyjnym, następca prawny (np. spadkodawca) wierzyciela lub dłużnika wymienionego w tytule egzekucyjnym, inne osoby określone ustawą (np. wspólnik spółki jawnej).
Tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności z zasady nadaje sąd (wyjątkowo referendarz sądowy). Sądem właściwym do nadania klauzuli jest:
- w przypadku tytułu pochodzącego od sądu (wyrok, postanowienie) właściwym jest sąd pierwszej instancji, przed którym sprawa się toczy albo sąd drugiej instancji (jeżeli akta sprawy tam się znajdują);
- w przypadku tytułu pochodzącego od sądu administracyjnego lub innego orzeczenia, ugody lub aktu (które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej) właściwym jest sąd rejonowy w okręgu, którego dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Gdy tego nie można ustalić właściwym jest sąd rejonowy w okręgu, którego ma być wszczęta egzekucja;
- w przypadku orzeczenia sądu zagranicznego właściwym jest sąd okręgowy w okręgu, którego dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Gdy tego nie można ustalić właściwym jest sąd okręgowy w okręgu, którego ma być wszczęta egzekucja;
Klauzulę wykonalności nadaje się z zasady na wniosek lub ewentualnie z urzędu. Nadanie klauzuli następuje na wniosek wierzyciela, natomiast nadanie z urzędu następuje m.in. w przypadku tytułu zasądzającemu alimenty lub świadczenia dla pracownika. Wniosek składany jest na piśmie i należy do niego dołączyć:
- tytuł egzekucyjny, jeżeli nie pochodzi on od sądu
- zaświadczenie, że tytuł egzekucyjny podlega wykonaniu, jeżeli pochodzi on od organu administracji publicznej
- dokument będący dowodem zdarzenia, od którego uzależnione zostało wykonanie tytułu egzekucyjnego
- dokument będący dowodem przejścia uprawnienia lub obowiązku na inną osobę niewymienioną w tytule
- inny dokument potrzebny do uzyskania klauzuli (np. akt małżeństwa w przypadku nadania klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika).
Wniosek o nadanie klauzuli powinien być rozpoznany niezwłocznie, nie później niż w terminie 3 dni od dnia jego zgłoszenia. Jednakże nadanie klauzuli po tym terminie jest skuteczne i nie może być podważone. W postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli sąd bada czy przedstawiony dokument faktycznie jest tytułem egzekucyjnym (jednym z wymienionych w art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego) oraz czy ze względu na swoją treść nadaje się do urzeczywistnienia w drodze egzekucji.
Zobacz: Co warto wiedzieć o postanowieniach
W postępowaniu klauzulowym z reguły sąd nie bada zasadności roszczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym (temu celowi służą powództwa opozycyjne).
Od tej reguły istnieją wyjątki, np. w przypadku badania przez sąd przejścia uprawnienia lub obowiązku na inną osobę lub w przypadku nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Sąd nadaje klauzulę postanowieniem. W sytuacji, gdy sąd nadaje klauzule orzeczeniom sądowym postanowienie ogranicza się do umieszczenia treści klauzuli na odpisie orzeczenia.
W innych sytuacjach sąd wydaje oddzielne postanowienie. W przypadku, gdy w tytule zasądzono świadczenie w walucie obcej sąd nada klauzulę, w której zobowiąże komornika do przeliczenia kwoty na walutę polską. Koszty związane z nadaniem klauzuli podlegają ściągnięciu razem z egzekwowanym roszczeniem wynikającym z tytułu.
Postanowienie o nadaniu klauzuli można zaskarżyć w drodze zażalenia. Postanowienie o nadaniu (lub odmowie nadania) klauzuli doręcza się tylko wierzycielowi, który może je zaskarżyć w terminie w terminie 7 dni od daty otrzymania (otrzymania postanowienia lub tytułu egzekucyjnego z nadaną klauzulą). W przypadku dłużnika termin zaskarżenia przez niego postanowienia o nadaniu klauzuli biegnie od daty doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji przez komornika.
Podstawą wniesienia zażalenia mogą być tylko naruszenia przepisów regulujących nadanie klauzuli (np. fakt nadania klauzuli dokumentowi, który wg. art. 777 kpc nie jest tytułem egzekucyjnym).W drodze zażalenia nie można z kolei kwestionować istnienie roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym. Wniesienia zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego. Jednakże sąd na wniosek skarżącego może zwiesić postępowanie egzekucyjne.
Jan. Z. w postępowaniu rozpoznawczym przed Sądem Rejonowym w Warszawie uzyskał wyrok, z którego wynika, iż Paweł N. ma mu zapłacić kwotę 1000zł, wraz z kosztami postępowania w wysokości 90zł. Jan Z. chce wszcząć egzekucję przeciwko Pawłowi N. W tym celu powinien złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności ww. wyrokowi. Do wniosku Jan Z. nie musi dołączyć odpisu ww. wyroku, wówczas będzie obowiązany uiścić opłaty kancelaryjne za odpis wyroku i za klauzulę wykonalności.
W nieco odmienny sposób uregulowane jest nadawanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym wydanym przez zagraniczne sądy (dotyczy to sądów państw niebędących członkami Unii Europejskiej). Do wniosku wierzyciel powinien dołączyć: urzędowy odpis wyroku, jego uwierzytelniony przekład na język polski, stwierdzenie, że ten tytuł jest prawomocny i zaświadczenie, że tytuł ten podlega egzekucji w państwie, z którego pochodzi. Wniosek należy złożyć do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika, a w przypadku braku takiego sądu – sąd okręgowy, w okręgu, którego egzekucja ma być wszczęta.
- Jeżeli klauzulę wykonalności umieszcza się na orzeczeniu sądowym, w treści klauzuli należy zaznaczyć, czy orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne czy jako natychmiast wykonalne.
- Wniosek o nadanie klauzuli tytułowi egzekucyjnemu nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia nim objętego.
- Jeżeli tytuł wydaje się osobie zwolnionej od kosztów sądowych powinna być umieszczona na nim o tym fakcie wzmianka. Wierzyciel może wówczas powoływać się w postępowaniu egzekucyjnym na okoliczność zwolnienia go od kosztów.
Zobacz serwis: Pomoc prawna