W przepisach był zakaz przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego, gdy niepełnosprawni (stopień znaczny) (np. mąż, żona) opiekowali się niepełnosprawnym członkiem rodziny. Było to dopuszczalne tylko wtedy, gdy opiekun miał stopień umiarkowany albo lekki. Dlaczego tak stanowiło prawo? Było w przepisach zaszyte domniemanie, że opiekun ze stopniem znacznym nie da rady opiekować się inną osobą niepełnosprawną z tym stopniem (stare świadczenie pielęgnacyjne było tylko dla tego stopnia znacznego).
Co z tym zrobił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 18 marca 2025 r? Sędziowie uznali, że jest to niezgodne z Konstytucją RP. To rodzaj dyskryminacji. Domniemanie, że mąż osoby niepełnosprawnej będzie (jako także osoba niepełnosprawna) pobierał nienależne świadczenia z MOPS jest niczym nie uzasadnione. Takie przypadki MOPS ma obowiązek wykryć i odzyskać pieniądze. Nie oznacza to jednak, że karani mają być wszystkie osoby niepełnosprawne opiekujące się innymi osobami niepełnosprawnymi.
Dla kogo jest wyrok TK? Stare świadczenie pielęgnacyjne jest tylko na zasadzie praw nabytych
Dla prawdopodobnie nawet kilku tysięcy osób niepełnosprawnych wyrok TK z 18 marca 2025 r. jest podstawą do wznowienia postępowania w MOPS i doprowadzenia finalnie do wypłaty do średnio 40 000 - 90 000 zł. Kto skorzysta? Np. mąż jest niepełnosprawny i opiekuje się niepełnosprawną żoną (albo odwrotnie). Pomimo faktycznej opieki nie mógł otrzymać świadczenia pielęgnacyjnego. Mąż był prawnie pozbawiony świadczenia pielęgnacyjnego. Wydaje się to logiczne. Jak niby jedna osoba z poważnymi ograniczeniami zdrowotnymi mogłaby opiekować się osobą także niepełnosprawną. Jednak w praktyce w rodzinach (zwłaszcza wielopokoleniowych) występuje taka sytuacja. Ale prawo było tak napisane jakby takich sytuacji nie było - opiekunowie byli pozbawieni świadczenia pielęgnacyjnego pod pretekstem, że często będzie tu wyłudzanie przez osoby niepełnosprawne świadczeń w ramach rodziny (podobnie jak wyłudzano kilka dodatków węglowych na jeden adres kilka lat temu).
Dlatego osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym powinny na bazie tego wyroku składać wnioski do MOPS, a następnie po odmowie MOPS (bo wyrok TK nie będzie opublikowany w DzU) iść do SKO i sądu administracyjnego, realizując swoje prawo do odwołania i skargi.
Mąż (orzeczenie o niepełnosprawności stopień znaczny) w 2023 r. złożył wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawną żoną. MOPS odmówił. Wyrok TK jest podstawą do wniosku o wznowienie postępowania przez MOPS. Jest jednak problem braku publikacji wyroku TK.
Jest tu analogiczna sytuacja co z wyrokiem TK z 4 czerwca 2024 r., który jest podstawą do przeliczania emerytury pomniejszonej za korzystanie z wcześniejszej emerytury. Tam także nie ma publikacji wyroku TK więc emeryci najpierw kierują wniosek do ZUS, a po odmowie idą do sądu, gdzie w kilku wariantach zazwyczaj wygrywają (sądu okręgowe nie przyznają całościowej rekompensaty co do wyrównań, ale bieżące emerytury już tak).
Z wyroku TK mogą skorzystać tylko te osoby, które starały się o świadczenie pielęgnacyjne w przeszłości i MOPS odmówił przyznania go opiekunowi. Na wyrównanie nie mają szans osoby, które nie starały się - znając przepisy - o świadczenie pielęgnacyjne.
WAŻNE! Według szacunków w indywidualnych sprawach jest możliwość (hipotetyczna bo wyrok TK nie będzie opublikowany) wygrania od 40 000 zł do 90 000 zł (średnio).
Najnowszy wyrok TK o starym świadczeniu pielęgnacyjnym także bez publikacji. Osoby niepełnosprawne dadzą radę pójść do sądu? To stopień znaczny
TK wziął do analizy art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych
Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
TK wykreślił z tego przepisu powyższy fragment. Jakie to ma skutki? Zobaczmy w przykładzie:
Jest 2022 r. W domu mieszka 47-letni mąż i 40-letnia żona (oboje mają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności). Stan zdrowia żony jest poważniejszy od męża. Mąż jest zdolny do sprawowania opieki nad żoną. Według Trybunału Konstytucyjnego i Konstytucji RP mąż ma prawo - tak jak każdy inny opiekun osoby niepełnosprawnej (stopień znaczny) - ma prawo do „starego” świadczenia pielęgnacyjnego (jako opiekun).
Dlaczego doszło do tak kuriozalnego zapisu w ustawie o świadczeń rodzinnych przeciwko osobom niepełnosprawnym? Nie było pieniędzy dla opiekunów. I była obawa nadużyć w postaci fikcyjnej opieki
Politycy twierdzili, ze przepisy miały na celu zapobieżeniu „fikcyjnemu pobieraniu świadczeń przez członków rodziny, którzy de facto nie są w stanie sprawować opieki nad osobą niepełnosprawną, ponieważ sami wymagają pomocy w codziennych czynnościach życiowych”.
Sędziowie TK uznali te argument za pozorny, nieracjonalny, asystemowy i arbitralny.
Nawet jeśli przypadki nieuzasadnionego pobierania świadczenia miałyby miejsce, przeciwdziałanie takim sytuacjom nie może polegać na wprowadzeniu ogólnych regulacji, które pozbawiają prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wszystkie osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, sprawujące opiekę nad osobami niepełnosprawnymi, które są zobowiązane do alimentacji. Zgodnie z oceną sędziów, trudności w określeniu rzeczywistego sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, wymagającą stałego wsparcia opiekuna, nie mogą stanowić uzasadnienia dla odstąpienia od zasady równego traktowania osób znajdujących się w podobnej sytuacji. Ustawodawca ma obowiązek stworzenia przepisów, które zapobiegają nadużyciom.
Znaczenie wyroku TK dla osób pozbawionych świadczenia pielęgnacyjnego
Osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym mogą skorzystać z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP.
Przepis stanowi, że:
„Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.”