Pomoc społeczna
Pomoc społeczna może być udzielana rodzinom lub osobom z różnych powodów. Ustawa o pomocy społecznej określa katalog osób uprawnionych do ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej. Należą do nich przede wszystkim osoby samotnie gospodarujące, o dochodach nieprzekraczających 461 zł, osoby których dochód w rodzinie nie przekracza 316 zł, a także całe rodziny o określonym ustawowo poziomie dochodów. Jednoczesnym warunkiem ubiegania się o świadczenie z pomocy społecznej jest spełnienie którejś z przesłanek wymienionych w art. 7 ustawy o pomocy społecznej (chodzi tu m.in. o ubóstwo, bezdomność, sieroctwo, alkoholizm czy bezrobocie). Podstawą udzielenia świadczeń z pomocy społecznej jest także stwierdzenie, że dana osoba w pierwszej kolejności podjęła próbę samodzielnego przezwyciężenia zaistniałych trudności. Ponadto, aby ubiegać się o świadczenie z pomocy społecznej, należy wcześniej wykorzystać wszystkie uprawnienia przysługujące z innych tytułów (np. zasiłek dla bezrobotnych).
Świadczenia
Osoba lub rodzina ubiegająca się o świadczenie powinna zgłosić się do ośrodka pomocy społecznej w miejscu zamieszkania i złożyć stosowne oświadczenia i dokumentacje dotyczącą dochodów. W celu podjęcia decyzji o przyznaniu bądź odmowie przyznania świadczenia z pomocy społecznej zostanie przeprowadzony wywiad środowiskowy przez pracownika socjalnego. Wywiad taki ma na celu ustalenie faktycznej sytuacji życiowej wnioskujących. Warto podkreślić, że pracownik socjalny ma uprawnienie do sprawdzania i weryfikowania przedstawionych informacji na temat dochodów. W razie przedstawienia nieprawdziwych danych przez wnioskującego może dojść nie tylko do odmowy udzielenia pomocy, ale także do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. Świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmienia sytuacji materialnej lub osobistej również podlega zwrotowi jako tzw. świadczenie nienależnie pobrane. Decyzje w przedmiocie świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej.
Zobacz także: Rodzinny wywiad środowiskowy – nowe przepisy
Obowiązek zwrotu
Aby uniknąć sytuacji, w których świadczeniobiorcy traktują świadczenia pomocy społecznej jako łatwe źródło dochodów, niektóre świadczenia pomocy społecznej podlegają zwrotowi. Zwrot może zostać zastrzeżony już w momencie przyznawania świadczenia. Również zaistniała sytuacja, na przykład brak chęci współdziałania ze strony świadczeniobiorcy, może wywołać konieczność wydania decyzji, nakazującej zwrot świadczeń. Zagrożenie odebraniem świadczenia ma również na celu zdeterminowanie świadczeniobiorcy do udzielania prawdziwych informacji na temat swojej sytuacji życiowej.
Zwrot świadczeń
Obowiązek zwrotu świadczeń ciąży na określonym w ustawie o pomocy socjalnej kręgu osób. Chodzi tu przede wszystkim o te osoby, które osobiście korzystają ze świadczeń pomocy społecznej. W przypadku śmierci osoby korzystającej, obowiązek zwrotu przechodzi na jego spadkobierców, jednak jedynie do wartości pozostawionej przez nią masy spadkowej. Ostatecznie do zwrotu świadczeń może być zobowiązany również małżonek, zstępni lub wstępni zmarłego, jednak tylko w wysokości przewidzianej w decyzji dla osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń. W przypadku gdy obowiązek zwrotu świadczenia spoczywa na małżonku, ustaje on dopiero w momencie rozwiązania lub unieważnienia małżeństwa. Separacja, nawet potwierdzona sądowo, nie zwalnia małżonka od obowiązku zwrotu świadczenia.
Niekiedy wydatki na usługi, pomoc rzeczową, zasiłki na ekonomiczne usamodzielnianie, zasiłki okresowe i zasiłki celowe mogą być przyznawane przez ośrodki pomocy społecznej z zastrzeżeniem warunku zwrotu. Wówczas jeśli sytuacja osoby, lub rodziny osoby korzystającej ze świadczenia zmieni się w określonym zakresie, świadczenie będzie podlegało zwrotowi. Dotyczy to przypadków, w których dochód na osobę w rodzinie osoby zobowiązanej do zwrotu wydatków przekracza kwotę kryterium dochodowego określonego w ustawie. Dokładne zasady zwrotu tego typu świadczeń określa rada gminy w stosownej uchwale. Należy liczyć się z tym, w razie braku zwrotu świadczenia pomocy społecznej podlega ono ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Decyzja nakazująca zwrot świadczeń przedawnia się z upływem 3 lat od momentu, w którym stała się ostateczna. Od tego czasu wierzytelność z tytułu zobowiązania do zwrotu świadczenia nie może już być egzekwowana na drodze sądowej.
Zobacz też serwis: Pomoc społeczna
Odstąpienie od żądania zwrotu
Organ wydający decyzję o obowiązku zwrotu pobranego świadczenia może również daną osobę od takiego świadczenia zwolnić w całości lub częściowo, albo odroczyć termin płatności na raty. Dzieje się tak na wniosek samej osoby zainteresowanej lub pracownika socjalnego. Ubiegać o takie odstąpienie od żądania zwrotu można się w sytuacjach szczególnie uzasadnionych. Chodzi tu przede wszystkim o takie okoliczności, w których zwrot świadczeń narażałby osobę zobowiązaną nadmiernie lub niweczyłby skutki udzielanej pomocy. Należy podkreślić, ze okoliczności te podane są jedynie przykładowo, a ich katalog jest dużo szerszy i otwarty.
Zobacz także: Kryterium dochodowe dla świadczeń z pomocy społecznej w 2012 r.