Kto i ile płaci za pobyt w domu opieki społecznej? Dlaczego opłata nie zależy od zamożności a tylko od bieżącego dochodu?

• Kto ma obowiązek uiszczać opłatę za pobyt w DPS-ie? Ile? Kiedy trzeba płacić za członka rodziny?
• Co to jest dochód?
• Dochód jednorazowy: 1/12 dolicza się do bieżącego dochodu
• Majątek nie wpływa na wysokość opłaty za pobyt w DPS-ie – z wyjątkiem dochodów z tego majątku (np. czynszu najmu, czy odsetek od lokat)
• Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej: przepisy wydają się być optymalne ale będą jeszcze analizowane

Kto ma obowiązek uiszczać opłatę za pobyt w DPS-ie? Ile? Kiedy trzeba płacić za członka rodziny?

W interpelacji poselskiej do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej dwoje posłów zwróciło uwagę na wątpliwości dotyczące opłat za pobyt w domu pomocy społecznej. Jednym z obowiązkowych zadań własnych gminy, wynikających z ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, jest kierowanie osób wymagających całodobowej opieki do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu. 

Zgodnie z przepisami, obowiązek wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2) małżonek, 
3) zstępni (dziecko, wnuk, prawnuk itd.) przed wstępnymi (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie)
4) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.

Posłowie wskazali, że na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej mieszkaniec domu wnosi opłatę za pobyt w placówce w kwocie nie większej niż 70% jego dochodu. Zaś małżonek osoby skierowanej do DPS, jak również jego zstępni i wstępni są zobowiązani do wnoszenia opłaty w sytuacji, gdy ich dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego określonego w ustawie odpowiednio dla osoby samotnie gospodarującej lub przypadającego na osobę w rodzinie. Jednakże kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium.

Ale czasem – jak zauważyli posłowie - zarówno osoby kierowane do domu pomocy społecznej, jak też członkowie ich rodzin zobowiązani do wnoszenia opłaty dysponują zasobami majątkowymi, w tym w postaci zgromadzonych oszczędności, nieruchomości itp. Z tego powodu posłowie zapytali, czy MRPiPS rozważa przygotowanie w tym zakresie nowelizacji przepisów ustawy o pomocy społecznej, tak by opłata za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej była ustalana zarówno w oparciu o dochody, jak też uwzględniała zasoby majątkowe osób zobowiązanych do wnoszenia opłaty?

Co to jest dochód?

W udzielonej 13 września 2024 r. odpowiedzi Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej potwierdził, że świadczenie w postaci pobytu w domu pomocy jest świadczeniem odpłatnym, ustalanym w oparciu o dochód osoby. Na podstawie art. 61 ust. 1 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.) obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności: 
- mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, następnie 
- małżonek, zstępni przed wstępnymi oraz 
- gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.

Opłata za pobyt w DPS-ie zależy od dochodu osoby zobowiązanej do zapłaty a dochód ten należy obliczyć zgodnie z zapisami art. 8 ustawy o pomocy społecznej. Na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub - w przypadku utraty dochodu - z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, pomniejszoną o: 
- miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu; 
- składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach; 
- kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. 

Ustawa o pomocy społecznej zawiera zasadę uwzględniania wszystkich dochodów, bez względu na ich pochodzenie, wprowadzając tylko nieliczne wyjątki. Katalog obciążeń pomniejszających dochód, jak i katalog przychodów odliczanych od dochodu, określony w art. 8 ust. 3 i 4 oraz 4a ustawy, jest na jej gruncie zamknięty. 

Dochód jednorazowy: 1/12 dolicza się do bieżącego dochodu

Natomiast w art. 8 ust. 11 ustawy o pomocy społecznej określa się sposób postępowania w sytuacji uzyskania dochodu jednorazowego, którego kwota wskazuje na możliwość utrzymania się osoby lub rodziny bez potrzeby korzystania z pomocy społecznej przez określony czas. Ustawa uznaje za taki dochód kwotę pięciokrotnie przekraczającą odpowiednie kwoty kryteriów dochodowych. Badany jest dochód jednorazowy uzyskany w ostatnim roku przed złożeniem wniosku o świadczenie lub w okresie pobierania świadczenia. Rozliczanie dochodu na kolejnych 12 miesięcy powoduje, że co miesiąc do dochodu osoby (lub rodziny) doliczana jest 1/12 część dochodu jednorazowego. 

Przykładowo, kwota uzyskana ze sprzedaży domu (mieszkania) stanowi dochód jednorazowy osoby korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej, który należy wliczać do dochodu, zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy o pomocy społecznej. 

Majątek nie wpływa na wysokość opłaty za pobyt w DPS-ie – z wyjątkiem dochodów z tego majątku (np. czynszu najmu, czy odsetek od lokat)

Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej potwierdził, że ustawa o pomocy społecznej, w przepisach dotyczących sposobu ustalania odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej, odwołuje się jedynie do dochodu jako wskaźnika branego pod uwagę przy obliczaniu odpłatności osoby za pobyt w domu pomocy społecznej. Składniki i wartość jej majątku nie mają wpływu na wysokość wnoszonej odpłatności. 

Osoba skierowana do domu pomocy społecznej ma prawo do swobodnego dysponowania swoim majątkiem (np. może go darować, sprzedać, wydzierżawić), jeżeli jednak z tego majątku osiąga dochody (np. wynajmując lokal mieszkalny), to dochód ten należy brać pod uwagę ustalając odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej. 

Jeżeli dana osoba przechowuje swoje środki pieniężne na oprocentowanym koncie w instytucji finansowej - odsetki od tych środków stanowią wówczas jej dochód w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. Ale same oszczędności finansowe ulokowane na koncie bankowym nie są dochodem osoby i nie mogą być brane pod uwagę przy ustalaniu odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej nawet za zgodą tej osoby, natomiast odsetki od tych oszczędności są dochodem w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej. 

MRPiPS przytoczył pogląd wyrażony przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, zgodnie z którym: „(…) możliwe jest ustalenie, że całość lub część oszczędności pochodzi z jednorazowego przysporzenia majątkowego, np. odszkodowania, czy sprzedaży nieruchomości (domu, działek, gospodarstwa). Tak uzyskane środki mogą stanowić dochód, o jakim mowa w art. 8 ust. 11 ustawy. Oznacza to, że aby istniała możliwość uwzględnienia oszczędności przy obliczaniu dochodu, konieczne jest dokonanie konkretnego ustalenia w przedmiocie, jaka kwota oszczędności ma swoje źródło w jednorazowym dochodzie, wypłaconym w konkretnej dacie. Podkreślić w tym miejscu należy, że aby uznać dochód za jednorazowy, musi on być faktycznie wypłacony osobie, podczas gdy treścią pojęcia oszczędności jest „gromadzenie własnych środków przez dłuższy okres czasu, a nie ich jednorazowa wypłata” (zob. wyrok z dnia 25 września 2018 r., sygn. akt IV SA/Gl 559/18, Legalis nr 1832972). 

Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej: przepisy wydają się być optymalne ale będą jeszcze analizowane

Zdaniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, obowiązujące obecnie przepisy , odnoszące się do finansowania pobytu osób w domach pomocy społecznej, wydają się być optymalne ze względu na fakt nakładania przez nie odpowiedzialności za finansowanie pobytu osoby w DPS w pierwszej kolejności na samego mieszkańca, w dalszej również na członków jego rodziny, a dopiero ostatecznie na gminę, z której został on skierowany do domu pomocy społecznej. 

Zdaniem Ministra postulat wprowadzenia do ustawy o pomocy społecznej nowych instrumentów prawnych, dających możliwość uwzględniania w odpłatności za pobyt w DPS majątku mieszkańca, budzi poważne wątpliwości w zakresie zgodności z Konstytucją RP (zasada ochrony własności wyrażona w art. 21 i art. 64 Konstytucji) oraz stanowiłby poważną ingerencją w prawo właściciela do swobodnego dysponowania rzeczą (art. 140 Kodeksu cywilnego). 

Minister wskazał też, że osoba skierowana do domu pomocy społecznej nie musi przebywać w nim do końca swojego życia. Pozbawiając ją choćby tylko części majątku, pomoc społeczna mogłaby doprowadzić do utraty przez nią możliwości rezygnacji z pobytu w DPS i powrotu osoby do środowiska, w którym zamieszkiwała wcześniej. 

Ale Minister zadeklarował, iż poruszone w interpelacji kwestie zostaną poddane dalszej, wnikliwej analizie. Zarządzeniem nr 24 Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 27 czerwca 2024 r. powołany został - jako organ opiniodawczo-doradczy Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej - Zespół do Spraw Reformy Systemu Pomocy Społecznej. Do zadań Zespołu, w skład którego weszli zarówno eksperci jak i praktycy, będzie należało dokonanie analizy i oceny skuteczności oraz adekwatności istniejących rozwiązań w ramach systemu pomocy społecznej w Polsce, dostępności świadczeń, usług i innych form wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej oraz sytuacji pracowników systemu pomocy społecznej. Na tej podstawie opracowane zostaną propozycje konkretnych rozwiązań systemowych i prawnych. 

Z upoważnienia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, odpowiedzi na interpelację udzieliła Katarzyna Nowakowska Podsekretarz Stanu w MRPiPS.

Źródło: interpelacja poselska nr 3937 z lipca 2024 r. do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.