Zwolnienie z kosztów i bezpłatna pomoc prawna w 2025 r. Przepisy i planowane zmiany

• Zwolnienie z kosztów sądowych w 2025 r.
• Zwolnienie z opłat u notariusza w 2025 r.
• Nieodpłatna pomoc prawna w 2025 r. [PROJEKTOWANE ZMIANY]

Zwolnienie z kosztów sądowych w 2025 r.

Zasady dotyczące zwolnienia osób fizycznych z kosztów sądowych nie zmieniły się w porównaniu do tych obowiązujących w ubiegłym roku. Zwolnienia od kosztów sądowych może się zatem domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek. Co istotne, strona w całości zwolniona od kosztów sądowych nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa. Możliwe jest również częściowe zwolnienie z takich kosztów.

Wniosek o zwolnienie z kosztów można złożyć do sądu na piśmie bądź ustnie do protokołu. Nie ma jednolitego wzoru takiego wniosku, jednak często sądy udostępniają przykładowe pisma na swoich stronach internetowych. Ważne, by nasz wniosek odzwierciedlał konkretną sytuację. Z kolei oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania ma formę jednolitego formularza.

O czym powinna pamiętać osoba ubiegająca się o zwolnienie od kosztów w sądzie?

• zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia automatycznie strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi;

• świadome podanie nieprawdziwych okoliczności skutkuje nie tylko cofnięciem zwolnienia przez sąd, ale również grzywną w wysokości do 1000 złotych;

• sąd odrzuci ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach.

Pamiętajmy też o możliwych zwolnieniach w niektórych postępowaniach.

O tym czy zwolnienie to w praktyce będzie tylko tymczasowe decyduje m.in. wynik danej sprawy.

Zwolnienie z opłat u notariusza w 2025 r.

O ile zwolnienie z kosztów sądowych jest dość znaną instytucją, to wiele osób zapomina o podobnym uprawnieniu, które można zastosować w kancelarii notarialnej. Jeżeli bowiem strona czynności notarialnej nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ponieść żądanego przez notariusza wynagrodzenia, może wystąpić z wnioskiem o zwolnienie w całości lub w części od ponoszenia tego wynagrodzenia. Odpowiedni wniosek składa się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o zwolnienie.

Nieodpłatna pomoc prawna w 2025 r. [PROJEKTOWANE ZMIANY]

Nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (w tym osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającą innych osób w ciągu ostatniego roku).

Osoba ubiegająca się o bezpłatną poradę powinna złożyć pisemne oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej.

Porady udzielane są co do zasady w punktach podczas dyżurów według kolejności zgłoszeń. Listę takich miejsc można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości https://zapisy-np.ms.gov.pl/

Poza kolejnością nieodpłatna pomoc prawna jest udzielana kobietom w ciąży. Osobom ze znaczną niepełnosprawnością ruchową, które nie mogą stawić się w punkcie osobiście, oraz osobom doświadczającym trudności w komunikowaniu się może być udzielana pomoc także poza punktem albo za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość.

Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad zmianą tych zasad. Celem nowelizacji jest zwiększenie dostępności systemu. „Projektowana ustawa obejmuje wprowadzenie możliwości udzielania porad za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość także poza stanem epidemii lub stanem zagrożenia epidemicznego, a także rezygnację z konieczności składania przez osobę uprawnioną oświadczenia, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej” – podano w uzasadnieniu projektu.

Beneficjent ma zatem mieć wybór czy chce uzyskać poradę zdalną czy też stacjonarną w punkcie. Projektodawca wskazuje tu na wykorzystanie możliwości specjalizacji punktów, jaką już przewiduje ustawa. Dzięki zdalnym poradom będzie można uzyskać dostęp do doradcy wyspecjalizowanego w potrzebnym zagadnieniu w innym punkcie.

Do projektu zgłoszono szereg uwag. Przykładowo, zdaniem Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego konstrukcja nowych przepisów może skutkować fikcją, „gdzie co prawda nieodpłatna pomoc prawna będzie przysługiwała osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, podczas gdy faktu tego nijak nie będzie dało się ani wyegzekwować, ani zweryfikować (chociaż weryfikacja obecnie nie jest również możliwa)”. Zarówno Naczelna Rada Adwokacka, jak i Krajowa Izba Radców Prawnych również wyraziły swoje zaniepokojenie brakiem możliwości weryfikacji beneficjentów nieodpłatnej pomocy prawnej, co w konsekwencji otworzy system na wszystkich, w tym na osoby, które stać na skorzystanie w usług adwokata czy radcy prawnego. Resort sprawiedliwości uspokaja, iż celem projektu nie jest wprowadzenie dostępności usług pomocowych dla wszystkich niezależnie od ich sytuacji ekonomicznej. „W przypadku gdy wykonawca nieodpłatnej pomocy lub osoba zapisująca na wizytę w trakcie rozmowy, na przykład na temat zgłaszanego problemu prawnego lub opisu stanu faktycznego zorientuje się, że ma do czynienia z osobą zamożną, to powinna, z uwagi na hipotezę ww. przepisu, odstąpić od podejmowanych czynności konwencjonalnych. Jednocześnie podkreślenia wymaga, że wykonawca przed udzieleniem pomocy powinien poinformować beneficjenta do kogo adresowana jest pomoc prawna w ramach systemu” – podkreśla ministerstwo.

Nowe przepisy mają wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, oprócz zmian dotyczących wprowadzenia porad zdalnych, które – według założeń- wejdą w życie z dniem 1 lipca 2025 roku. Trzeba jednak podkreślić, iż w toku prac legislacyjnych kształt tych przepisów może ulec zmianie. Aktualnie projekt nowelizacji nie został jeszcze skierowany do Sejmu. 21 marca 2025 r. został przyjęty przez Stały Komitet Rady Ministrów.

Polecamy: Pomoc społeczna. Komentarz do ustawy