Zasady mediacji
Mediacją rządzą pewne zasady, które w żaden sposób nie są uzależnione od obowiązującego w miejscu jej przeprowadzania porządku prawnego. Wśród tych zasad literatura wymienia (za: A. Kalisz, A. Zienkiewicz, „Mediacja sądowa i pozasądowa. Zarys wykładu”, Warszawa 2009s. 63):
1. Dobrowolność – oznacza to, iż niemożliwe jest przymusowe przeprowadzenie mediacji, choćby nawet strony zostały do niej skierowane przez sąd;
2. Gotowość stron do zawarcia ugody – oznacza przymus posiadania przez osoby mediujące (może się to odbywać za pośrednictwem pełnomocników procesowych stron) uprawnienia do dokonywania pewnych (niekoniecznie całkowicie swobodnych) ustępstw na rzecz przeciwnika, jak i podejmowania samodzielnych decyzji bez konieczności przerywania mediacji dla odbycia konsultacji;
3. Bezstronność mediatora – zarówno wobec stron, jak i spornej kwestii, przy czym bardzo istotne jest, by mediator nie próbował narzucić stronom swojego rozwiązania, ale ułatwiał im znalezienie własnego;
4. Własność/autonomiczność konfliktu – tj. strony konfliktu mają ostateczny głos w sprawie sposobu jego rozwiązania;
5. Nieformalność postępowania – w czasie mediacji jedyny sporządzony dokument to akt ugody;
6. Poufność i ochrona prywatności stron – postępowanie przed mediatorem jest niejawne, a on sam obowiązany jest do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się podczas mediacji (choć na mocy art. 183(4) § 2 k.p.c. strony mogą mediatora z tego obowiązku zwolnić);
7. Możliwość odstąpienia od mediacji – możliwość przerwania mediacji na każdym etapie zaawansowania;
8. Poszanowanie godności każdej ze stron;
9. Uczciwość i postępowanie w dobrej wierze;
10. Satysfakcja każdej ze stron.
POLECAMY: E - wydanie Dziennika Gazety Prawnej
Mediacja w postępowaniu cywilnym
W porównaniu z opisanymi wyżej procedurami, Kodeks postępowania cywilnego zdecydowanie rozluźnia wymogi wobec osób mogących przeprowadzić mediację. Zgodnie z art. 183(2) § 1 mediatorem może być każda osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych i korzystająca w pełni z praw publicznych, o ile nie jest czynnym sędzią (zatem sędziowie w stanie spoczynku również mogą pełnić funkcje mediatorów). Strony sporu mogą wybrać mediatora na mocy umowy zawartej jeszcze przed wdaniem się w spór, ale może im on zostać przydzielony z urzędu przez sąd, kiedy to on skieruje je do mediacji na pierwszej rozprawie (na późniejszym etapie postępowania takie skierowanie możliwe jest jedynie na zgodny wniosek stron).
Mediacja w postępowaniu administracyjnym
Postępowanie administracyjne prowadzone na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego, dopiero dzięki nowelizacji obowiązującej od 1 czerwca 2017 r., przewiduje możliwość przeprowadzenia mediacji, jeśli pozwala na to charakter sprawy. Zgodnie z art. 96a §4 Kodeksu postępowania administracyjnego uczestnikami mediacji mogą być (1) organ prowadzący postępowanie oraz strona lub strony tego postępowania albo (2) strony postępowania. Zgodnie zaś z art. 96f §1 cytowanej ustawy nie ma szczególnych wymogów dla osoby, która miałaby mediować w danej sprawie – mediatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, w szczególności mediator wpisany na listę stałych mediatorów lub do wykazu instytucji i osób uprawnionych do prowadzenia postępowania mediacyjnego, prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego, lub na listę prowadzoną przez organizację pozarządową lub uczelnię, o której informację przekazano prezesowi sądu okręgowego. Należy jednak zauważyć, że na podstawie art. 96e Kodeksu postępowania administracyjnego w razie skierowania sprawy do mediacji organ administracji publicznej odracza rozpatrzenie sprawy na okres do dwóch miesięcy, jednak na wniosek uczestników mediacji lub z innych ważnych powodów termin ten może być przedłużony na okres nie dłuższy, niż miesiąc.
Zobacz: Pomoc prawna
Mediacja w postępowaniu sądowoadministracyjnym
W przypadku postępowania sądowoadministracyjnego, art. 116 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zezwala na pełnienie funkcji mediatora wyłącznie sędziom lub referendarzom sądowym, natomiast z zgodnie z art. 115 tej ustawy skierowanie do mediacji może nastąpić zarówno na wniosek, jak i z urzędu (§ 2 wskazanego przepisu wprost stwierdza, że wniosek stron nie jest niezbędny dla takiego skierowania).
Mediacja w postępowaniu karnym
Zgodnie z art. 23a Kodeksu postępowania karnego strony mogą zostać skierowane do mediacji przez sąd zarówno z własnej inicjatywy, jak i za obopólną zgodą, przy czym na etapie postępowania przygotowawczego takiego skierowania dokonać może również prowadzący lub nadzorujący je prokurator. Mediacja może zostać przeprowadzona zarówno przez instytucję, jak i osobę godną zaufania (szczegółowe wymogi, a wśród nich m.in. wymóg posiadania obywatelstwa polskiego i ukończenia 26 lat przez mediatora, określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych). W myśl przepisów cytowanej ustawy funkcji mediatora nie może pełnić osoba, która podlegałaby wyłączeniu od rozpoznania sprawy (stosownie do art. 40-42 k.p.k.). Postępowania mediacyjnego nie mogą prowadzić również czynni zawodowo sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni (w tym również aplikanci), inne osoby zatrudnione w sądzie, prokuraturze albo innej instytucji posiadającej ustawowe uprawnienie do ścigania przestępstw.
Zobacz: Sprawy urzędowe