Kto może zwrócić się po pomoc?
W art. 9 ustawy mowa jest o tym kiedy Rzecznik podejmuje swoją działalność. Skargę złożyć może każdy obywatel, cudzoziemiec znajdujący się pod władzą Rzeczpospolitej Polskiej, osoba prawna i jednostka nieposiadająca osobowości prawnej, o ile może być podmiotem praw i obowiązków oraz organizacje obywateli i organy samorządu. Rzecznik w sprawach dotyczących dzieci działa w porozumieniu z Rzecznikiem Praw Dziecka, na którego wniosek może rozpocząć działanie.
Co we wniosku?
W art. 10 ustawy w bardzo lakoniczny sposób mówi o tym w jaki sposób powinien wyglądać wniosek. Nie ma jakiejś szczególnej formy, nie wymaga się również jakichkolwiek opłat. Przede wszystkim musi on zawierać dokładne oznaczenie wnioskodawcy, czyli imię i nazwisko, adres, na który należy przesyłać korespondencję. Istotne jest opisanie czego sprawa dotyczy oraz w jaki sposób łamie bądź narusza prawa i wolności obywatelskie. Jeżeli skarżący posiada dokumenty związane z problemem, wskazane jest również przesłanie ich odpisów bądź kopii. Wypełniony i czytelnie podpisany wniosek należy wysłać na adres Rzecznika, zachowując kopię i dowód nadania na poczcie. Możliwe jest również wypełnienie elektronicznego formularza zamieszczonego na stronie internetowej RPO.
Działalność rzecznika
Rzecznik zapoznaje się z każdym wnioskiem i wówczas podejmuje decyzję o jego dalszym losie. Może on podjąć sprawę i zająć się osobiście dalszym jej monitorowaniem, albo jedynie wskazać środki działania, które przysługują wnioskodawcy. W grę wchodzi również przekazanie sprawy właściwym organom bądź instytucjom, zdarzają się także sytuacje, w których Rzecznik nie podejmuje żadnych działań. O swojej decyzji powiadamia skarżącego i osobę, której sprawa dotyczy.
Zakres skargi
Trudno jest właściwie określić dokładne ramy spraw, którymi RPO zajmuje się w ramach swojej służby. Należy mieć na uwadze, iż są to te sytuacje, które bezpośrednio odnoszą się do wolności i praw człowieka i obywatela. Każdy, kto uważa, iż jego prawa zostały w jakiś sposób naruszone, czuje się pokrzywdzony, może skierować swoją skargę do rzecznika. Trzeba jednak rozważyć, czy sprawa ta jest na tyle istotna, by miała szansę na pozytywne jej rozpatrzenie spośród wielu innych.
Podstawą prawną działania RPO jest Konstytucja oraz ustawa z dnia 15 lipca 1987 roku (Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 oraz z 2007 r. Nr 25, poz. 162).