Istnieją trzy możliwości podjęcia decyzji w zakresie spadku. Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, wówczas nie chroni się w żaden sposób przed koniecznością spłaty długów. Jeżeli spadek zawiera również aktywa, dla których warto spłacić długi spadkodawcy, rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe zwane przyjęciem z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie takie ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy do wysokości aktywów. Kolejną możliwością jest całkowite odrzucenie spadku. Osoba składająca takie oświadczenie nie dziedziczy wówczas w ogóle po spadkodawcy.
Przyjęcie proste
W przypadku prostego przyjęcia spadku, spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku. Jeżeli więc spadkobierca orientuje się, że spadkodawca posiada długi, powinien raczej skorzystać z opcji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Zobacz: Darowizna od osoby najbliższej
Rozwiązanie w przypadku długów: przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe jedynie do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Należy wówczas spłacić długi jednak tylko do wysokości aktywów spadku. Nie oznacza to jednak, że z samych przedmiotów spadkowych. Spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem jednak tylko do wysokości korzyści jakie uzyskał ze spadku.
Odpowiedzialność spadkobiercy nie zostanie jednakże ograniczona, jeśli podstępnie nie podał do inwentarza wszystkich przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi.
Nadmienić trzeba także, że do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.
Rozwiązanie w przypadku długów przewyższających aktywa: odrzucenie spadku
Odrzucenie spadku zabezpiecza spadkobiercę przed negatywnymi skutkami przyjęcia spadku. Chodzi tu o długi spadkowe, do których zaliczają się nie tylko zobowiązania zaciągnięte przez spadkodawcę, ale np. koszty pogrzebu, wypełnienia zapisów, czy wypłata zachowku.
Tak samo jak przyjęcie spadku, jego odrzucenie jest oświadczeniem woli. Dla jego skuteczności, spadkobierca musi złożyć je w przepisanej formie i terminie. Oświadczenie takie składa się przed sądem lub notariuszem. Można je złożyć z podpisem urzędowo poświadczonym, ale również ustnie.
Odrzucenie spadku może być też wykorzystane do przekazania go dalszym krewnym, w wyniku zawieranych między nimi, zazwyczaj nieformalnych, porozumień.
Co dzieje się w przypadku odrzucenia spadku?
Spadkobierca, który spadek odrzucił, traktowany jest tak jakby otwarcia spadku nie dożył. Jest on pomijany przy dziedziczeniu. Na jego miejsce mogą jednak wstąpić inni spadkobiercy. Oznacza to, że gdy spadkobierca odrzuci spadek, jego udział odziedziczyć mogą jego rodzeństwo i jego dzieci, jeżeli jego dzieci też odrzucą spadek, wówczas wnuki itd.
Udział spadkowy przy odrzuceniu spadku w pierwszej kolejności przypada zstępnym danego spadkobiercy, dopiero później rozdziela się w linii bocznej (np. przypada rodzeństwu danego spadkobiercy).
W uprzednim stanie prawnym krąg spadkobierców ustawowych kończył się na rodzeństwie i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. Obecnie, w dalszej kolejności spadek przypada dziadkom spadkodawcy i ich zstępnym. W przypadku odrzucenia go kolejno przez uprawnionych spadek taki może wędrować, np. do kuzynostwa spadkodawcy.
W praktyce sąd dąży do ustalenia wszystkich spadkobierców i często zdarza się, że przyjmuje z uwagi na pokrewieństwo i kontakty w rodzinie, że termin biegnie od dnia śmierci spadkodawcy, lub co najmniej od dnia złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez pierwszych w dziedziczeniu spadkobierców. W takich przypadkach, aby nie przyjmować niechcianego spadku, należy udowodnić, kiedy doszło do powzięcia informacji o powołaniu do spadku, bo nie można zapominać, iż na podjęcie decyzji o odrzuceniu spadku ma się dokładnie 6 miesięcy od dnia powzięcia tej wiadomości. Przy szerszym kręgu spadkobierców, jest to niejednokrotnie bardzo kłopotliwe.
Ustne oświadczenie przed notariuszem lub sądem
W sytuacji gdy chcemy złożyć ustne oświadczenie o odrzuceniu spadku, przed notariuszem, sporządza on protokół, który zgodnie z prawem o notariacie sporządzany jest w formie aktu notarialnego.
Sądem właściwym do przyjęcia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie.
Notariusz lub sąd przesyła niezwłocznie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku. Wreszcie oświadczenie o odrzuceniu spadku lub jego przyjęciu może być złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.
Oświadczenie, o którym mowa wyżej złożyć można również przez pełnomocnika, przy czym pełnomocnictwo winno być udzielone w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym..
Zobacz: Dziedziczenie długów
Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku
Należy pamiętać dochowaniu terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Termin ten wynosi sześć miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Czas ten nie musi być liczony od daty otwarcia spadku, czyli od chwili śmierci spadkodawcy. Chodzi tu konkretnie o chwilę, kiedy spadkobierca powziął wiadomość o fakcie powołania do spadku, który może wynikać z ustawy bądź z testamentu.
Nie złożenie oświadczenia w wymaganym terminie jest równoznaczne z prostym przyjęciem spadku, czyli powstaniem nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe.
Oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku nie może być złożone pod warunkiem bądź z zastrzeżeniem terminu, w przeciwnym wypadku skutkować to będzie nieważnością takiego oświadczenia. Oświadczenie ma nadto charakter nieodwołalny, a zatem spadkobierca nie może zmienić decyzji w tym zakresie, chyba że podniesie zarzuty dotyczące wad złożonego oświadczenia np. błąd, groźba.
Zdarzyć się może również taka sytuacja, że spadkobierca będzie powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z ustawy. Jest on wówczas uprawniony do odrzucenia spadku testamentowego, ale może jednocześnie przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy. Nie jest natomiast dopuszczalne przyjęcie spadku w części, a w pozostałej części odrzucenie spadku.
Rozwiązanie: zrzeczenie się spadku za życia spadkodawcy
Od instytucji odrzucenia spadku odróżnić należy zrzeczenie się spadku, które nastąpić może jedynie w umowie zawartej z osobą będącą przyszłym spadkodawcą, a więc osobą jeszcze żyjącą. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Poprzez umowę, spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy. Skutki takiej umowy dotykają także zstępnych zrzekającego się, chyba że strony inaczej postanowiły w treści umowy. Co do zasady, w przypadku zrzeczenia się spadku, zstępni osoby zrzekającej się zostają więc wyłączeni od dziedziczenia.
Zobacz także: Odpowiedzialność dłużników alimentacyjnych