Ustawa określa zasady i tryb tworzenia oraz organizacji związku metropolitalnego, który będzie stanowił formę współpracy gmin i powiatów, a także jego zadania i finansowanie. Związek metropolitalny będzie tworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, przy spełnieniu określonych przesłanek: związek może zostać utworzony na obszarze zamieszkanym przez co najmniej 500 000 mieszkańców, a w jego skład wchodzi miasto na prawach powiatu, będące siedzibą wojewody lub sejmiku województwa.
Utworzenie związku może nastąpić z inicjatywy Rady Ministrów lub na wniosek rady gminy. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku wydanie rozporządzenia będzie wymagało pozytywnej opinii rad: co najmniej 70 proc. gmin, co najmniej 70 proc. miast na prawach powiatu, co najmniej 50 proc. powiatów.
Zgodnie z nowymi rozwiązaniami dotyczącymi władz, organ stanowiący i kontrolny związku metropolitalnego, tj. zgromadzenie związku metropolitalnego, będzie się składać z delegatów gmin i powiatów, wchodzących w jego skład. Delegatami w przypadku gmin będą wójt (burmistrz, prezydent miasta) oraz radny rady gminy, a w przypadku powiatów starosta oraz radny rady powiatu. Natomiast organem wykonawczym związku będzie zarząd, składający się z 3 członków, wybierany przez zgromadzenie. Przygotowaniem organizacyjnym i prawnym związku do wykonywania zadań publicznych zajmie się pełnomocnik, którego wyznaczy Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej.
Zobacz serwis: Sprawy urzędowe
Zadania związku koncentrują się przede wszystkim na problematyce zagospodarowania przestrzennego oraz komunikacji publicznej. Takie rozwiązanie ułatwi działanie związku i pozytywnie wpłynie na rozwój obszarów metropolitalnych.
Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego, wchodzące w skład związku metropolitalnego będą mogły opracować plan transportu zbiorowego, który obejmie m. in. zintegrowany system taryfowo-biletowy oraz metropolitalne przewozy pasażerskie. Organizatorzy gminnych i powiatowych przewozów pasażerskich na terenie związku będą zobowiązani do uczestnictwa w tym systemie.
Zagospodarowanie przestrzenne dotyczyć będzie m. in. kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na obszarze związku metropolitalnego oraz sporządzenia tzw. „studium metropolitalnego”. Gminy i powiaty, wchodzące w skład związku metropolitalnego uwzględnią w swoich dokumentach planistycznych ustalenia studium metropolitalnego.
Zarządzanie drogami przebiegającymi przez obszar związku metropolitalnego będzie możliwe, jeżeli zostanie zawarte porozumienie w tej sprawie z zarządem województwa albo prezydentem miasta.
Związek metropolitalny może realizować, na podstawie porozumień, zadania innych jednostek samorządu terytorialnego lub koordynować ich wykonanie, a także realizować zadania z zakresu administracji rządowej.
Działalność związku będzie finansowana poprzez przyznanie dochodu w postaci udziału we wpływach w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) w wysokości 5 proc. oraz ze składek wnoszonych przez tworzące gminy. Sprawy mienia oraz prowadzenia gospodarki finansowej związku zostały uregulowane w podobny sposób, jak w przypadku samorządu województwa.
Źródło: Ministerstwo Cyfryzacji i Administracji