W dniu 16 kwietnia 2025 r. Prezydent RP podpisał ustawę, która wprowadza zmiany w sądownictwie, a konkretnie w zakresie delegowania sędziów. Jednocześnie w Ministerstwie Sprawiedliwości toczą się rozmowy i prace nad rewolucją w sądach. W założeniu ma być wprowadzony Cyfrowy Sąd i Digitalny Asystent Sędziego. Czy rzeczywiście sztuczna inteligencja może decydować o sprawiedliwości? MS podkreśla: "Naszym celem jest to, żebyśmy przeszli z doręczania wszystkiego w formie papierowej, do sytuacji, kiedy możemy skorzystać z usług wymiaru sprawiedliwości, za pomocą komputera czy telefonu komórkowego"
- Dlaczego doszło do zmian w sądownictwie?
- Jak delegować sędziego?
- Uzasadnienie o decyzji delegowania sędziego i podanie informacji do publicznej wiadomości w BIP
- Dodatki z tytułu delegowania sędziów
- Kiedy ustawa wejdzie w życie?
- Cyfrowy Sąd - NOWOŚĆ!
- Digitalny Asystent Sędziego (DAS)
- Cyfrowy Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- Elektroniczne Postępowanie Upominawcze 3.0
W dniu 16 kwietnia 2025 r. Prezydent RP podpisał ustawę, która wprowadza zmiany w sądownictwie, a konkretnie w zakresie delegowania sędziów. Chodzi o ustawę z dnia 6 marca 2025 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych (dalej jako: ustawa).
Ustawa dotyczy dostosowania przepisów do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej; modyfikacji dotychczasowego modelu tzw. delegacji orzeczniczych, które dotyczą sędziów delegowanych do pracy w innym sądzie, a także nowego określenia zasady przyznawania dodatków do wynagrodzenia z tytułu delegowania.
Ustawa nowelizuje ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych. Nowelizacja ww. ustaw dotyczy:
- możliwych sytuacji delegowania przez Ministra Sprawiedliwości sędziego sądu powszechnego i sędziego sądu wojskowego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie (wyższym, równorzędnym albo niższym, i bez względu na rodzaj spraw rozpatrywanych w tym sądzie);
- formy odwołania z delegowania orzeczniczego.
Dlaczego doszło do zmian w sądownictwie?
Do zmian w sądownictwie doszło na skutek wyroku TSUE. W wyroku sąd stwierdził, że: „Artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE odczytywany w świetle art. 2 TUE oraz art. 6 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, zgodnie z którymi minister sprawiedliwości państwa członkowskiego może, na podstawie kryteriów, które nie zostały podane do publicznej wiadomości, z jednej strony delegować sędziego do sądu karnego wyższej instancji na czas określony albo na czas nieokreślony, zaś z drugiej strony w każdym czasie, na podstawie decyzji, która nie zawiera uzasadnienia, odwołać sędziego z tego delegowania, niezależnie od tego, czy nastąpiło ono na czas określony, czy na czas nieokreślony.” Jak podkreślono w uzasadnieniu wyroku: „aby uniknąć uznaniowości i ryzyka manipulacji, decyzja dotycząca delegowania sędziego i decyzja o zakończeniu tego delegowania, w szczególności gdy chodzi o delegowanie do sądu wyższej instancji, powinny być podejmowane na podstawie znanych wcześniej kryteriów i być należycie uzasadnione”, jednocześnie zaś: „możliwość odwołania sędziego z delegowania w każdym czasie i bez publicznie znanych motywów mogłaby także wywołać u sędziego delegowanego poczucie, że powinien on spełnić oczekiwania Ministra Sprawiedliwości, co mogłoby w konsekwencji powodować, że w samych sędziach zrodzi się wrażenie, iż są oni »podporządkowani« Ministrowi Sprawiedliwości, w sposób niezgodny z zasadą nieusuwalności sędziów.”.
Jak delegować sędziego?
Według nowych przepisów, delegowania sędziego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie dokonuje się:
- w wypadku uzasadnionych potrzeb tego sądu, w szczególności gdy przemawiają za tym liczba i rodzaj spraw wpływających do sądu, stopień opanowania wpływu spraw oraz średnia wielkość referatu sędziego lub asesora sądowego w relacji do wartości tych parametrów w innych sądach, w tym przy uwzględnieniu liczby obsadzonych stanowisk sędziowskich i asesorskich, długotrwałych nieobecności sędziów i asesorów sądowych oraz planowanych zwolnień stanowisk sędziowskich w sądzie, do którego ma nastąpić delegowanie;
- przy delegowaniu sędziego do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie uwzględniać się będzie, w szczególności okres pełnienia służby sędziowskiej, w tym na zajmowanym stanowisku sędziowskim, doświadczenie w rozpoznawaniu spraw z określonego zakresu, sprawność postępowania w prowadzonych sprawach oraz ocenę wpływu delegowania na pracę sądu, w którym sędzia ma miejsce służbowe.
Uzasadnienie o decyzji delegowania sędziego i podanie informacji do publicznej wiadomości w BIP
Nowe przepisy wdrażają obowiązek uzasadnienia każdej decyzji Ministra Sprawiedliwości o odwołaniu z tzw. delegowania orzeczniczego. Co więcej istnieje też, zgodni z nową regulacją wymóg podania do publicznej wiadomości informacji – w Biuletynie Informacji Publicznej - dotyczących tak każdego delegowania sędziego, jak i odwołania, a także ustąpienia z delegowania, ze wskazaniem przesłanek, które przesądziły o delegowaniu albo odwołaniu danego sędziego.
Dodatki z tytułu delegowania sędziów
W przepisie art. 4 ust. 1 i 2 ustawy, uregulowana została kwestia dodatków przysługujących z tytułu delegowania orzeczniczego.
WYSOKOŚĆ DODATKÓW DELEGOWANYCH SĘDZIÓW
Sędziowie (sądów powszechnych i sądów wojskowych) delegowani przez Ministra Sprawiedliwości do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie będą mieli prawo dodatku w wysokości 12,5 % podstawy ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego przez pierwszych 6 miesięcy delegowania, a po upływie tego okresu – w wysokości o 7,5 % wyższej (czyli 20%).
Kiedy ustawa wejdzie w życie?
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, zatem jeszcze w 2025 r.
Cyfrowy Sąd - NOWOŚĆ!
Przy okazji poruszania zmian przepisów w zakresie delegowania sędziów, nie sposób nie opisać opracowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości programu Cyfrowy Sąd. W założeniu ma to zapewnić sprawne sądownictwo, ułatwiające obywatelom dostęp do sądów. Pilotażowe projekty programu są już wprowadzane.
– Kluczowa faza cyfryzacji polskich sądów ma zakończyć się do 2029 r. Z uwagi na obciążenie sprawami i tonami papierowych akt, zmiany muszą być wprowadzane ewolucyjnie w oparciu o programy pilotażowe – podkreślił Grzegorz Polak, Dyrektor Departament Informatyzacji i Rejestrów Sądowych Ministerstwa Sprawiedliwości, podczas warsztatów, na których prezentowano założenia programu Cyfrowy Sąd.
Jak czytamy w komunikacje Ministerstwa Sprawiedliwości: podczas dwudniowych warsztatów (3-4 kwietnia br.) w Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Popowie założenia programu Cyfrowy Sąd omawiali przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości. W szkoleniu uczestniczyli sędziowie oraz urzędnicy sądów rejonowych, okręgowych oraz apelacyjnych z Apelacji Gdańskiej i Apelacji Warszawskiej.
Digitalny Asystent Sędziego (DAS)
To rewolucja w sądach: Cyfrowy Sąd i Digitalny Asystent Sędziego! Wielu zastanawia się czy sztuczna inteligencja może decydować o sprawiedliwości w sprawach frankowiczów. Projekt pilotażowy Digitalny Asystent Sędziego, który jest już realizowany, będzie wykorzystywany w sprawach frankowych, w sądach I i II instancji. DAS ułatwi obywatelowi dostęp do sprawy sądowej za pośrednictwem Internetu, umożliwi wnoszenie pism elektronicznie, a także uprości i zautomatyzuje procesy biurowe w sekretariatach sądowych.
Cyfrowy Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Jeszcze w 2025 r. ma zostać uruchomiony program pilotażowy całkowitej cyfryzacji pracy Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Sąd działa przy ul. Czerniakowskiej w Warszawie. Ministerstwo pracuje również nad stworzeniem centralnego systemu repertoryjno-biurowego dla wszystkich sądów w sądownictwie powszechnym. Pierwszym krokiem prowadzącym do realizacji tego celu będzie stworzenie przeglądarki akt, która umożliwi dostęp do dokumentów, możliwość oznaczania, tagowania, dołączania notatek czy filtrowania.
– Pierwszym krokiem w kierunku efektywnie działającego sądownictwa są dane, które stanowią podstawę do automatyzacji i podejmowania dalszych decyzji. Poprzez cyfryzację akt oraz automatyzację weryfikacji poprawności danych zapewnimy efektywne działanie wymiaru sprawiedliwości – podkreślił prowadzący warsztaty Adam Lasota z DIRS MS.
Elektroniczne Postępowanie Upominawcze 3.0
Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje również nad nowym Elektronicznym Postępowaniem Upominawczym (EPU) 3.0. W nowym EPU zostanie wyeliminowana możliwość wprowadzania niepoprawnych danych przez integrację z rejestrami zewnętrznymi i zastosowanie słowników. Usprawnione zostaną czynności z obszaru digitalizacji korespondencji przesłanej w formie papierowej, obejmujące rozpoznanie kategorii dokumentów oraz pobieranie danych z zeskanowanych dokumentów. Kolejną kwestią, którą resort poprawia – bo postulowali to jego użytkownicy – jest wprowadzenie kalendarza pełnomocnika, funkcji przypomnień, powiadomień (również za pośrednictwem dedykowanych interfejsów systemowych) dla podmiotów realizujących w systemie liczne sprawy. Takie rozwiązania zostaną umieszczone w EPU najpóźniej w połowie 2026 roku.
Zasadą polskiego sądownictwa powinna być praca na dokumentach cyfrowych. Przechowywanie dziesiątek czy setek kilometrów papierowych akt sądowych wiąże się z ogromnymi kosztami. Digitalizowanie i archiwizowanie dokumentów w wersji cyfrowej przyniesie korzyści. Wypracowanie jednolitego rozwiązania skanowania akt i ich archiwizacji ministerstwo powierzyło Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach.
Ustawa z dnia 6 marca 2025 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych