W Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów opublikowano założenia nowelizacji ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o systemie powiadamiania ratunkowego. Celem tej nowelizacji ma być m.in. zwiększenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta, zmiana przepisów w zakresie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów a także określenia w przepisach ustawy praktyk pseudomedycznych i wdrożenie postępowania w sprawie takich praktyk. Projekt nowelizacji powstaje w Ministerstwie Zdrowia i ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do Sejmu jeszcze w II kwartale 2025 r.
- Zwiększenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta i zmiany w postępowaniu w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów
- Będzie zakaz praktyk pseudomedycznych. Jak będą definiowane praktyki pseudomedyczne?
- Zwiększenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie nakładania kar pieniężnych
- Inne nowe uprawnienia Rzecznika Praw Pacjenta
Zwiększenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta i zmiany w postępowaniu w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów
Omawiana nowelizacja ma przyznać Rzecznikowi Praw Pacjenta nową kompetencję polegającą na prawie wydawania tzw. ostrzeżeń publicznych, jeżeli strona postępowania dopuszcza się praktyki, która może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjentów lub spowodować inne niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu pacjentów. Analogiczną kompetencję w zakresie konkurencji i praw konsumentów ma Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Kolejnym nowym uprawnieniem Rzecznika Praw Pacjenta ma być wydawanie tzw. decyzji tymczasowych, które zobowiązują strony postępowania w sprawie stosowania praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów do powstrzymania się od określonych zachowań w celu zapobieżenia wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia pacjentów do czasu zakończenia postępowania. Ma to na celu zabezpieczenie przed negatywnymi skutkami stosowania tych praktyk, które mogą okazać się niemożliwe do usunięcia.
Nowelizacja ma też przewidywać zmianę, która pozwoli na zobowiązanie podmiotu stosującego praktykę naruszającą zbiorowe prawa pacjentów do usunięcia skutków tej praktyki, także w przypadku podmiotu, który w toku postępowania zaprzestał jej stosowania, co obecnie nie jest możliwe.
W celu upowszechniania wiedzy na temat ochrony zbiorowych praw pacjenta proponuje się dodanie zadania Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie upowszechniania orzecznictwa w zakresie ww. praktyk.
Będzie zakaz praktyk pseudomedycznych. Jak będą definiowane praktyki pseudomedyczne?
Omawiana nowelizacja ma ponadto nałożyć na Rzecznika Praw Pacjenta nowe zadanie, jakim będzie prowadzenie postępowań w sprawach praktyk pseudomedycznych. Praktyki te zostaną wyodrębnione od praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów.
Nowelizacja zakaże owych praktyk pseudomedycznych (jako wysoce szkodliwych dla zdrowia), definiowanych jako działalność polegająca na udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez osobę niewykonującą zawodu medycznego, oferowaniu lub stosowaniu metod, którym przypisuje się właściwości świadczenia zdrowotnego, prowadzących do pogorszenia zdrowia, niepodjęcia lub odstąpienia od udowodnionego naukowo postępowania diagnostyczno-leczniczego.
Praktyką pseudomedyczną będzie nadto wykonywanie działalności medycznej bez uzyskania właściwego wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, a także medyczna dezinformacja, w przypadku uzyskiwania z niej korzyści majątkowych i osobistych oraz rozpowszechniania jej w sposób publiczny.
Zasady dotyczące prowadzenia postępowań w sprawach praktyk pseudomedycznych, będą analogiczne do postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów – łącznie z upowszechnianiem przez Rzecznika Praw Pacjenta orzecznictwa w tym zakresie.
Zakazem stosowania praktyk pseudomedycznyych nie będzie objęta każda działalność paramedyczna, a taka, która przewiduje udzielanie świadczeń zdrowotnych bez uprawnień oraz stosowanie metod, co do których wprowadza się w błąd, przez przypisywanie im nieprawdziwych właściwości leczniczych, a także medyczna dezinformacja, jednak połączona z uzyskiwaniem korzyści majątkowej lub osobistej i rozpowszechniana oraz promowana publicznie.
Zwiększenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie nakładania kar pieniężnych
Kolejnym obszarem objętym omawianą nowelizacją - ściśle powiązanym z dwoma wcześniejszymi - jest zwiększenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie nakładania kar pieniężnych. Nowelizacja ma przewidywać, analogicznie do uprawnień jakie posiada Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, możliwość nałożenia przez Rzecznika Praw Pacjenta kary pieniężnej już w decyzji o uznaniu stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów (a więc za samo naruszenie zakazu stosowania tych praktyk).
W aktualnym stanie prawnym Rzecznik nakłada ww. karę dopiero w przypadku braku zaniechania stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów po decyzji tego organu, co pod względem prewencji jest niewystarczające. Samo stosowanie praktyki, niezależnie od rodzaju naruszeń oraz ich skutków, nie podlega żadnej sankcji.
Ponadto, celem umożliwienia podjęcia szybkiej reakcji i działania dla ochrony praw pacjentów, bez potrzeby wszczynania kolejnego postępowania, Rzecznik Praw Pacjenta będzie mógł nałożyć karę pieniężną w przypadku ponownego podjęcia przez podmiot praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, co do których Rzecznik Praw Pacjenta już wydał decyzje i zakazał ich stosowania (quasi recydywa).
Nową kompetencją Rzecznika Praw Pacjenta, ponownie analogiczną do tej, którą posiada Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, będzie możliwość nałożenia na kierownika podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, kary pieniężnej w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło ogłoszenie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1631, z późn. zm.), jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia zakazu bądź do niewykonania działań niezbędnych do zaniechania praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów.
Ponadto z uwagi na niezmienioną od 2009 r., tj. od wejścia w życie ustawy, wysokość maksymalną kar pieniężnych nakładanych przez Rzecznika Praw Pacjenta, projekt będzie przewidywał zwiększenie tej wysokości – z 500 000 zł do 1 000 000 zł, w przypadku kary nakładanej na podstawie art. 68 ustawy, oraz adekwatnie z 50 000 zł do 100 000 zł, w przypadku kary, o której mowa w art. 69 ustawy. Uzasadnione jest to w szczególności ponad 50% skumulowaną inflacją w okresie od dnia wejścia w życie tej ustawy. Należy przy tym zauważyć, że zjawisko inflacji w Rzeczypospolitej Polskiej nadal występuje. Dlatego też wysokość maksymalnej kary pieniężnej, jaką Rzecznik Praw Pacjenta może nałożyć, wymaga waloryzacji i podniesienia do ww. poziomu.
Przepisy dotyczące kar pieniężnych za naruszenie zbiorowych praw pacjentów będą miały zastosowanie także w przypadku praktyk pseudomedycznych.
Inne nowe uprawnienia Rzecznika Praw Pacjenta
Projekt ureguluje także uprawnienie Rzecznika Praw Pacjenta do dostępu do danych przetwarzanych w systemie teleinformatycznym dotyczących zgłoszeń alarmowych. Dane takie będą wykorzystywane w toku podejmowanych czynności wyjaśniających w sprawach dotyczących ochrony praw pacjenta.
Projekt ustawy będzie zakładał także jedną zmianę w przepisach odnoszących się do postępowań wyjaśniających prowadzonych przez Rzecznika Praw Pacjenta w sprawach indywidualnych pacjentów. Na podstawie art. 52 ust. 2 pkt 1a ustawy, prowadząc tego rodzaju postępowanie, Rzecznik Praw Pacjenta ma prawo żądać między innymi złożenia wyjaśnień oraz zapewnienia dostępu do dokumentów, przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych. Należy przy tym zaznaczyć, że za brak realizacji ww. żądania nie jest przewidziana żadna sankcja, zaś w swojej praktyce Rzecznik Praw Pacjenta spotyka się z przypadkami braku współpracy ze strony podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, co uniemożliwia właściwe przeprowadzenie postępowania i realizację prawa pacjenta do wyjaśnienia jego sprawy. Stąd też w projekcie proponuje się dodanie sankcji za brak realizacji ww. żądania Rzecznika Praw Pacjenta w postaci kary pieniężnej (do wysokości 20 000 zł).
Projekt ustawy przewiduje również rozszerzenie uprawnień Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie udziału tego organu w postępowaniach cywilnych dotyczących naruszenia praw pacjenta. Stosownie do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2018 r. (sygn. V CSK 33/18), w obowiązującym stanie prawnym, Rzecznik Praw Pacjenta nie ma zdolności sądowej do wytaczania powództwa o zadośćuczynienie na rzecz bliskich pacjenta zmarłego na skutek naruszenia jego praw. Przewiduje się zmianę w tym zakresie i przyjęcie, że z przedmiotowego uprawnienia Rzecznik Praw Pacjenta będzie mógł skorzystać w sprawach, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy, oraz o roszczenia wynikające ze śmierci pacjenta, do której doszło podczas lub w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych albo na skutek ich nieudzielenia, w szczególności w sprawach o zapłatę świadczeń odszkodowawczych wynikających z art. 446 i art. 448 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061, z późn. zm.).
Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o systemie powiadamiania ratunkowego (nr UD207).